عربستان سعودی به دنبال تبدیل‌شدن به قطب فرهنگی دنیای عرب است

قاهره، بیروت، دمشق و بغداد به‌عنوان چراغ‌داران فرهنگی اعراب احوال خوشی ندارند

عربستان سعودی به دنبال تبدیل‌شدن به قطب فرهنگی دنیای عرب است

در جشنواره بین‌المللی فیلم دریای سرخ، ساکنان جده نظاره‌گر خرامیدن ستاره‌هایی مانند هیلاری سوانک و نائومی کمپل روی فرش قرمز بودند،در سالی که درگیری‌ و بحران‌های سیاسی پایتخت‌های قطب فرهنگی اعراب را تحت تاثیر قرار داده، عربستان سعودی میزبان جشنواره‌های فیلم و سرمایه‌گذاری جدید در صنعت سینما است.

در قاهره، بیروت، دمشق و بغداد که زمانی قلب تپنده قطب فرهنگی عربی بودند خبری از نمایشگاه‌های کتاب و جشنواره‌های هنری نیست، در عوض کمی آن‌سوتر جایی که کمتر کسی ده سال پیش گمانش را می‌برد، چراغ هنر روشن و بازارش داغ است.

هیفا المنصور کارگردان و تهیه‌کننده عربستانی که در سال ۲۰۱۲ «واجدا»، اولین فیلم بلندی را که به طور کامل در عربستان فیلم‌برداری شد، ساخت؛ در جشنواره فیلم دریای سرخ گفت: «قبلا ما برای دیدن فیلم به مصر می‌رفتیم، حالا همه به اینجا (جده) آمده‌اند.»

زمانی که المنصور جوان بود رفتن به داخل فروشگاهی که فیلم‌های سینمایی عرضه می‌کردند دور از شان شناخته می‌شد؛ اما او توانست در اولین جشنواره فیلم عربستان حضورداشته باشد و در میان جمع قدرتمندی از زنان در این صنعت تحسین شود.

یک زن باردار سعودی، دور از خانه، خود را تحت تعقیب شیاطین درونی و بیرونی می‌بیند. یک جوان سعودی که می‌خواهد ستاره اینترنتی شود و دوستانش که با اشتهای سیری‌ناپذیر اینترنت برای محتوا و خطرهای مرموزتر تهدید می‌شوند، سعی می‌کنند از یک جنگل تاریک بگریزند. در یک عروسی، مادر عروس وقتی دخترش ناپدید می‌شود درحالی‌که همه مهمانان در طبقه پایین منتظرند، دچار وحشت می‌شود.

این‌ها تنها تعدادی از ۲۷ فیلم ساخت عربستان بودند که این ماه در جشنواره فیلم جده به نمایش در آمد؛ بخشی از تلاش عظیم عربستان سعودی برای تبدیل شدن به یک مرکز قدرت سینمایی در خاورمیانه است.

نویسندگان نیویورک‌تایمز با نگاهی به رویدادهای فرهنگی اخیر، تلاش عربستان سعودی را منعکس‌ کننده تغییرات عمیق در بازار هنر در سراسر جهان عرب می‌دانند. در طول قرن گذشته، درحالی‌که نام عربستان سعودی با نفت، صحرا و اسلام به تصویر کشیده می‌شد، قاهره، بیروت، دمشق و بغداد به‌عنوان چراغ‌داران فرهنگی اعراب برجسته شدند؛ جایی که فیلم‌های پرفروش ساخته می‌شد، آهنگ‌های برتر جدول فروش ضبط می‌شد و کتاب‌هایی که روشنفکران را به صحبت می‌پرداختند به قفسه‌ها راه پیدا کردند.

اما در طول دهه گذشته این میراث‌ در درگیری‌ها، فروپاشی‌های مالی و شکست‌های دولتی آسیب ‌دیده است. سال‌ها جنگ طولانی به استودیوهای تلویزیونی سوریه و ناشران بغداد آسیب رساند. فروپاشی اقتصادی سینماهای هنری لبنان را برای روشن نگاه داشتن این چراغ با مشکل مواجه کرده است. صنعت فیلم پرافتخار مصر از لحاظ هنری سال‌هاست که چیز جدیدی در چنته ندارد.

از بسیاری جهات سکان قطب فرهنگی منطقه برای به چنگ آوردن آماده است و عربستان سعودی برای  به دست آوردن آن آماده است و هزینه می‌کند.

در جشنواره بین‌المللی فیلم دریای سرخ، ساکنان جده تماشاگر خرامیدن ستاره‌هایی مانند هیلاری سوانک و نائومی کمپبل با پیراهن‌های باز روی فرش قرمز بودند. همه این‌ها در کشوری که تا چند سال پیش زنان در آن اجازه رانندگی نداشتند و سینما ممنوع بود.

در رقابت با ترکیه، عربستان سعودی شروع به تغذیه سرویس‌های آنلاین نمایش فیلم و سریال کرده است. نتفلیکس سال گذشته قرارداد ساخت هشت فیلم را با تلفاز١١ (شرکت تولید محتوای عربستانی) امضا کرد.

البته حساسیت‌های سیاسی، مذهبی و فرهنگی عربستان همچنان از دردسرسازند هستند. فیلم سینمایی  جاودانگان محصول مارول با بودجه کلان در عربستان سعودی، یا در قطر، کویت و مصر، به دلیل وجود صحنه‌های عاشقانه بین همجنس‌ اکران نشد. بااین‌حال چندین فیلم غیر سعودی که در جشنواره جده به نمایش درآمدند، شامل صحنه‌هایی از همجنس‌گرایی، برهنگی و بارداری خارج از ازدواج بودند.

این تغییرات به همراه فهرست بلند بالایی از تغییرات فرهنگی اقتصادی را ولیعهد این کشور، شاهزاده محمد بن سلمان هدایت می‌کند که می‌خواهد روش‌های سنتی جذب سرمایه را با رونق صنعت سرگرمی به منظور تحریک اقتصاد و ایجاد شغل جایگزین کند.

برای ساختن صنعت جدید، سعودی‌ها از ثروت نفتی کشورشان استفاده می‌کنند تا سرمایه تولیدات داخلی را تامین و از فیلم‌سازان سعودی حمایت برای تحصیل در خارج از کشور و ایجاد مدارس آموزشی داخلی و استودیوهای صوتی و تصویری حمایت می‌کند. دولت در حال تامین مالی طرح‌های مشابهی است تا هنرمندانی در هنرهای تجسمی، موسیقی‌دانان و سرآشپزهای سعودی را پرورش دهد.

استودیوهای فیلم‌سازی بخشی از شهر جدید نئوم به‌شمار می‌روند. شهری هوشمند در شمال کشور که به‌عنوان قطب جهانی نوآوری صنعتی در تولید، حمل‌ونقل، رسانه و سلامت معرفی می‌شود. در حال حاضر حدود ۲۰۰۰ نفر در آنجا زندگی می‌کنند که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ دو میلیون نفر در این شهر که قرار است «منطقه آزاد فرهنگی» باشد ساکن شوند.

اگرچه جمعیت عربستان سعودی حدود یک‌پنجم جمعیت مصر است، اما سعودی‌ها ثروتمندتر و مرفه‌تر هستند و این امر باعث می‌شود آن‌ها برای خدمات پخش آنلاین و بلیط سینما بیشتر پول بدهند تا جمعیت ۲۲ میلیونی این کشور پشتوانه‌ای برای صنعت سینمایش باشد.

بلیت سینماهای عربستان سعودی با قیمت حدود ۱۸ دلار یکی از گران‌ترین بلیت‌های جهان است.

اما این کشور تازه پس از ۳۵ سال ممنوعیت، اجازه بازگشایی سینماها را در سال ۲۰۱۸ داد. پیش از آن، سعودی‌ها برای تماشای فیلم در سینما به بحرین یا دبی می‌رفتند.

در حال حاضر این کشور دارای ۴۳۰ سالن سینماست و این تعداد در حال افزایش است. این امر عربستان را به سریع‌ترین بازار در حال رشد در جهان تبدیل می‌کند که هدف آن رسیدن به ۲۶۰۰ سالن سینما تا سال ۲۰۳۰ است.

اقبال تازه عربستان سعودی به سینما به‌جای اینکه همسایگان این کشور را غرق کند، ممکن است موجب تقویت بقیه فیلم‌سازان و روشن نگه‌داشتن چراغ قطب فرهنگی عربی در منطقه باشد تا زمانی که صلح دوباره برقرار شود.