لباس‌های ایرانی  با جهان سخن می گویند ! نگاهی به نحوه ارتباط پوشاک ایران با جهان پیرامون !

لباس‌های ایرانی  با جهان سخن می گویند ! نگاهی به نحوه ارتباط پوشاک ایران با جهان پیرامون !

نخستین هدف آدمی از به وجود آوردن پوشاک، محافظت از خود در برابر طبیعت اطراف و نیروهای بالقوه ی آن بود. همراه با تکامل بشر در طول تاریخ، تن پوش ساده او هم تغییر نمود و زمینه ای شد برای انعکاس گرایشات و همچنین هنرنمایی‌ و ابراز سلیقه اوبوده است ،هنر سوزن‌دوزی یکی از روش های تزئین پارچه و البسه می باشد. این هنر در ایران دارای قدمتی طولانی است. با توجه به آثار باستانی به دست آمده از  سوزن‌دوزی سنتی ایران تاریخ آن را به شش هزار سال قبل از میلاد تخمین زده اند.

گلدوزی‌ها و سوزن‌دوزی های ایرانی همواره برای کشورهای خارجی جذابیت زیادی داشته است‌،‌بطوریکه بسیاری از این آثار در کلیسا‌ها، موزه‌ها و مجموعه های خارجی نگهداری می شود که نشان دهنده ذوق و سلیقه ایرانیان در ادوار تاریخ است. جامه‌های اعیان،‌بر روی نقش برجسته های تخت جمشید حاکی از رواج گلدوزی در آن زمان می باشد.‌گفته شده است این تزئینات روی لباس های نگهبانان و نجیب زادگان شوش و تخت جمشید سُکمه دوزی می باشد.

از روی تندیس های بدست آمده از دوره ی اشکانی هم می توان فهمید که لباس بانوان این دوره با بهترین نوع سوزن‌دوزی‌ها آراسته شده است. اما نقطه اوج این هنر در قبل از اسلام مربوط به دوره ساسانی است.‌یکی از آثاری که بر رواج سوزن‌دوزی در این دوره اشاره دارد نمونه پارچه ای است که در موزه ی آرمیتاژ نگهداری می شود و بر روی آن نقش خروسی بزرگ با رنگ های مختلف درون دایره ای نقش گردیده است.پس از ظهور اسلام در ایران سوزن‌دوزی سنتی ایران به حیات تاثیر گذار خود همچنان ادامه داد، با وجود تحولی که در نقشها و طرح های ایرانی به وجود آمد، طرح ها همچنان اصالت ایرانی خود را حفظ کردند. در دوره صفویه شاهد شکوفایی هنر سوزن‌دوزی هستیم. چنانچه شاردن در سفرنامه ی خود راجع به ایران عصر صفوی، ظرافت گلدوزی های ایرانی را می ستاید و آنها را برتر از گلدوزی های اروپایی و ترکی می داند.در دوره قاجار هم اکثر سوزن‌دوزی های ایرانی که یادگار گذشته بود جانی تازه گرفت. در این دوره از این هنر بیشتر برای تزئین لباس بانوان استفاده می شد.

این هنر که در سر انگشتان بانوان این سرزمین جای دارد، دارای تنوع چشمگیری است که با گذشت زمان و بی توجهی سازمان های حمایتی دولتی به میراث اصیل ایرانی ، تنها صد و پانزده نوع از آن در ایران موجود است. در ادامه چند نمونه از سوزن‌دوزی های اصیل و زیبای ایرانی را به شما معرفی می کنیم.

کمند دوزی

این هنر به عنوان یکی از سوزن‌دوزی های اصیل و قدیمی معرفی شده است. حجاری‌ها و نقش برجسته های تخت جمشید و نیز کشفیات رودنکو بیانگر تاریخ کهن کمند دوزی می باشد. در دوره ی اشکانیان با استفاده از این نوع دوخت و قیطان های ابریشمی و گلابتون به تزئین لباس ها، بقچه ها، سوزنی ها و حاشیه ی پرده ها می پرداختند.

این سوزن‌دوزی هرگز به تنهایی به کار نمی رود بلکه به عنوان مکمل طرح دوخت های دیگری مانند قلابدوزی، تکه دوزی، پته دوزی و. . . . بکار برده می شود. مواد مورد نیاز این دوخت انواع قیطان، نوار، فتیله های ابریشمی، پشمی، نخی یا پنبه ای و نخ گلابتون می باشد.

ملیله دوزی

قدمت این دوخت با شواهد تاریخی و اشیا به دست آمده از حفاری ها به ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش می رسد. هنر زری دوزی و دوختن نقش ها به خطوط موازی به زری، بر روی شلوار ها در زمان هخامنشیان معمول بوده است. تکه های پارچه ای که در لولان به دست آمده بیانگر استفاده از ملیله دوزی برای تزئین لباس ها و پارچه ها می باشد که قدمت این پارچه ها را به دوره اشکانیان تخمین زده اند.

ملیله دوزی در دوره ساسانی برای تزئین پرده ها، لباس های رسمی کشوری و لشگری و درفشها به کار برده می شد. در بقیه ی ادوار تاریخی هم این هنر آذین گر تابلو های دیواری، البسه، جهیزیه عروس و. . . بوده است.پارچه هایی که ملیله دوزی بر روی آنها انجام می شود از جنس مخمل یا ترمه هستند، ملیله هم، از نظر جنس بر دو نوع است: ملیله اصل و ملیله بدل. ملیله اصل از رشته های بسیار نازک نقره تابیده شده و شبیه فنر لوله ای می باشد، اگر ملیله طلا لازم باشد همان ملیله را با طلا، طلائی می کنند برای ساخت ملیله بدل از مفتول های برنجی که رنگ طبیعی طلائی دارد استفاده می کنند. نقش های مورد استفاده در این هنر انواع گل ها، بته ها و صور هندسی می باشد.

سُکمه دوزی ( چشمه دوزی)

در گذشته بانوان هنرمند از این نوع سوزن‌دوزی برای تزئین بقچه، رومیزی و جای قران استفاده می کردند. این دوخت بر روی پارچه های ساده و ظریفی مانند کتان های نازک که دارای بافتی ساده هستند، انجام می گیرد. سُکمه دوزی به دوختی اطلاق می شود که از بیرون کشیدن تعدادی از تار یا پود یا هر دو در نقاط معینی از پارچه و پر کردن جای آنها با سوزن‌دوزی شکل می گیرد.

برای انجام این کار،‌اول طرح مورد نظر بر روی پارچه پیاده می شود سپس قسمت هایی که باید تار و پود آن کشیده شود، مشخص شده و عمل نخ کشی را انجام می دهند، و با طرح هایی مانند سکمه دوزی، تور دوزی، ستاره دوزی، شبکه دوزی و گل اشرفی این قسمت ها را می دوزند.

سوزن درویشی

سوزن درویشی یا درویش دوزی یکی از دوخت های سنتی می باشد که در حال حاضر از میان رفته است. این نوع دوخت کار هنرمندان تفرشی است و در گذشته برای تزئین چادر شب، رو کرسی، بقچه و . . . استفاده می شد.درویش دوزی که تکنیک بسیار ساده ای دارد دارای ظرافت و زیبایی خاص می باشد. برای دوخت آن نیازی به طرح اندازی روی پارچه نیست و طرح کاملا ذهنی و از طریق شمارش تار و پود پارچه و با دوخت شلال به وجود می آید. امروزه از این دوخت میتوان برای تزئین لباس و حتی مبلمان منزل استفاده کرد.

سوزن‌دوزی بلوچ

از سابقه ی این دوخت زیبا متاسفانه اطلاع چندانی در دست نیست اما مسلم شده است که این دوخت از اوایل صدر اسلام در میان بلوچ ها رایج و در دوره مغول و به خصوص تیموری و صفوی این هنر از رواج کامل برخوردار بوده است،در این نوع سوزن‌دوزی دوخت به صورت خطی هایی است که طرح هندسی به خود گرفته و از نوع دوخت ساتن می باشد و در آنها قطر سراسر خطوط یکی است.

مجموع محصولات به نسبت نوع دوختی که دارند به دسته ی پر کار، میان کار و کم کار تقسیم می شوند. نقوش در این سوزن‌دوزی هندسی است و از رنگهای شاد استفاده می شود. رنگهای نارنجی روشن و قرمز بر رنگ های دیگر غلبه دارد و جزئیات به رنگ سبز، آبی، سفید و سیاه دوخته می شود.

پَته دوزی

پته دوزی یکی از زیباترین و اصیل ترین سوزن‌دوزی های سنتی ایران است که در تاریخ گذشته ی فرهنگی کرمان ریشه ی عمیقی دارد. از تاریخچه این هنر مثل بیشتر هنرهای دستی سنتی اطلاع دقیقی در دست نیست. نوعی از این دوخت در دوره ی ساسانیان رایج بوده ولی متاسفانه با توجه به پوسیدگی منسوجات در طول تاریخ آثاری از آن دوران در دست نیست. ولی نمونه ی بسیار جالب و بارز این هنر، روپوش مقبره های شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است.این دوخت در گذشته روی پارچه های پشمی، ابریشمی، تافته و کتان انجام می شده است اما هم اکنون این نوع سوزن‌دوزی منحصراً روی پارچه ای پشمی به نام عریض انجام می گیرد. در این نوع دوخت بیشتر از نخ های دست ریس الوان به رنگ های سبز روشن و تیره، زرد، نارنجی، قرمز، عنابی، آبی تیره، فیروزه ای، مشکی، ماشی و لاکی، فولادی و یشمی انجام می گیرد.ظرافت و زیبایی خاص پته دوزی به لحاظ نقش ها و طرح های اصیل سنتی ایران مانند نقش حیواناتی چون طوطی ، طاووس و‌ بلبل است در حاشیه های دوخت هم از نقش های هندسی یا گل های اسلیمی ماری، طوماری و ختائی استفاده می شود.

در عصری زندگی می کنیم که بررسی تحول پوشاک و تزئینات دوختی روی آنها نه تنها از نظر تاریخی و هنری اهمیت بسیار دارد بلکه از دید جامعه شناسی و فهم روانشناسی ملت ها نیز بسیار قابل توجه است. سوزن‌دوزی به عنوان یکی از هنر های اصیل و زیبای ایرانی می تواند نقش مهمی در معرفی فرهنگ و هویت ایرانی داشته باشد. این هنر سنتی، سرشار از نقش ها و رنگ های متنوعی است که می تواند الهام بخش هنرمندان و به ویژه طراحان خوش ذوق لباس کشورمان باشد. به امید روزی که با کوشش همه هنر دوستان شاهد احیاء و شکوفایی هر چه بیشتر این هنر اصیل باشیم.