لباس محلی؛ فراموش‌شده یا الهام‌بخش؟

تاریخ فراموشی لباس محلی

در گذشته لباس‌های محلی جایگاه ویژه‌ای داشتند. تمامی اقوام ایرانی، بزرگ و کوچک، زن و مرد در طول روز از لباس محلی خود استفاده می‌کردند و آن را می‌پوشیدند اما رفته‌رفته این لباس‌های زیبا و اصیل، کم‌رنگ شدند. نمی‌توان تاریخ دقیقی برای شروع سیر فراموشی لباس محلی ایران یافت؛ زیرا این، اتفاقی نبود که یک‌شبه افتاده باشد.

جنگ‌هایی که به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص ایران در کشورمان شکل گرفته، باعث شده که سرزمین ما در معرض فرهنگ‌های بیگانه قرار بگیرد. این اختلاط فرهنگی، بیش‌ترین آسیب را بر فرهنگ بومی و سنتی جامعه وارد کرده‌است.

تاثیر قاجاریه بر لباس محلی ایران:

• شاید بتوان دوره‌ی قاجاریه را مبدا اصلی تغییر در فرهنگ و پوشش اقوام ایرانی نام‌گذاری کرد. تجربه‌ی تلخ شکست از روسیه، رفت‌و‌آمد خارجی‌ها به ایران، بالا رفتن امکان تحصیل در خارج از کشور و اعزام دانشجویان و آشنا شدن آن‌ها با فرهنگ غرب از دلایل اصلی تغییر سبک پوشش در ایران به شمار می‌رود. هم‌چنین تغییر پوشش زنان اندرونی _ که نمادی برای دیگر زنان ایرانی بودند _ به سبب مسافرت‌های ناصرالدین شاه ، همه سبب تغییر فرهنگ در پوشش ایرانیان شد.

تاثیر پهلوی بر لباس محلی ایران:

• در زمان پهلوی نیز شاهد تغییراتی به دلیل حضور خارجی‌ها و رفت‌وآمدهای رضاشاه به فرنگ بودیم. در آن دوران زنان در جامعه فعالیت‌های بیش‌تری داشتند و همین فعالیت‌ها باعث شده بود تا نتوانند از لباس محلی خود استفاده کنند؛ زیرا لباس‌های فرنگی و جدید راحتی بیش‌تری داشت. مثلا یک بانوی گیلکی با دامن چین‌دار سنگین، نمی‌توانست به کلاس درس برود. با این حال بسیاری از زنان، پوشش محلی اقوام خود را داشتند؛ پس از مدتی، وضع قوانین جدید، تمامی زنان و مردان را مجبور به استفاده از پوشش فرنگی کرد. ورود اجناس گوناگون و خیاط‌های اروپایی کم‌کم تغییرات مهمی در وضع پوشش ایرانیان به وجود آورد. تغییرات سبک پوشش آغاز شد و مد روز بودن دلیلی بر داشتن طبقه‌ی اجتماعی بالاتر به حساب آمد.

تغییر سلیقه بعد از انقلاب

با انقلاب ایران سبک زندگی کل جامعه نیز تغییر کرد، کشور به سمت صنعتی شدن رفت و مهاجرت برای کار و داشتن زندگی بهتر به سمت شهرها رشد چشمکیری داشت.

در دهه ۶۰ و ۷۰ پوشیدن لباس سنتی در اجتماع برای مردم پذیرفتنی نبود و دوست داشتند با المان‌ها و عناصر جدید خود را مدرن و شهری نمایش دهند.

باید قبول کنیم که لباس محلی رو به فراموشی است. پوشش زنان اقوام ایرانی براثر گذشت زمان دچار تغییر و تحول شده است.

جایگاه کنونی لباس محلی در ایران

پس از روند تغییر پوشش در قرن اخیر، امروزه استفاده لباس محلی بسیار کم‌رنگ شده است. هرچند اکنون ما می‌دانیم که نوع پوشش سنتی، طبقه‌ی اجتماعی پایین را نشان نمی‌دهد و اتفاقا در برخی موارد، نمایان‌گر اصالت است. اما نمی‌توان منکر آن شد که در دنیای مدرن امروزی استفاده از لباس محلی بسیار دشوار است. امروزه روستاهای کوچک و بعضی از شهرها هنوز از لباس‌های محلی خود استفاده می‌کنند، اما نمی‌توان قومی را نام برد که تمامی اهالی آن چه در شهر و چه روستا، لباس محلی خود را بپوشند.

بیش‌تر اقوام در مراسم عروسی خود، از لباس‌های محلی‌شان استفاده می‌کنند. پوشیدن این لباس‌ها در روستاها هنوز مرسوم است و در شهرهای کوچک هم هنوز افراد مسن، آن‌ها را می‌پوشند. اما لباس‌های محلی، راحتی لباس‌های مدرن را ندارند و یک اصل مهم مدرنیته، راحتی است.

لباس محلی در ایران امروزی، جای خود را به مدهای غربی داده که البته نمی‌توان گفت خوب است یا بد. هر روز از علاقمندان به لباس محلی کاسته شده و پوشش‌های امروزی جایگزین آن می‌شود.

عوامل فراموشی لباس محلی

بخش زیر برگرفته از مجله اینترنتی همشهری آنلاین می‌باشد

عوامل فردی

میل به مدرنیته و تنوع‌طلبی: مدها زودگذر هستند و سریع تغییر می‌کنند. زنان و مردان امروزی پیرو پوشش‌های جدید هستند، پس درگیر موج تغییرات و مدرنیته می‌شوند. مفهوم زیباشناسی و معیارها برای نمایش هویت تغییر کرده است.

میل به هویت جدید: روانشناسان اعتقاد دارند گرایش به مدهای بیگانه به دلیل شناخت نداشتن افراد از هویت واقعی‌شان است؛ که باعث می‌شود دچار آشفتگی فرهنگی شوند. تقلید از فرهنگ غرب آن‌ها را از هویت اصلی خودشان دور می‌کند.

عوامل جمعی

تاثیر رسانه و تکنولوژی: رسانه‌ها امروز بسیار گسترده شده‌اند و تاثیر گرفتن از فرهنگ‌های دیگر بسیار راحت است. کل جامعه می‌تواند تحت تاثیر بزرگ‌نمایی‌ها و نفوذ رسانه‌ها قرار بگیرد. از طرفی گسترش رسانه‌ها جهان را به یک دهکده‌ی کوچک تبدیل کرده است. دیگر برای رسیدن یک ترند به ایران چند ماه زمان احتیاج نیست. اهالی فشن به صورت آنلاین، مد جهان را رصد می‌کنند.

پیشرفت‌های صنعتی و تکنولوژیک: صنایع بافندگی، ریسندگی و تولید لباس در کشور به‌روز شده است. تولیداتی مثل ربان، زیپ و امثال این‌ها سبب تغییر سبک قدیمی لباس‌ها شده و از طرفی، زندگی ماشینی لباس‌های راحت‌تری را می‌طلبد. برای مثال برای دوخت یک دامن کردی به متراژ بالایی از پارچه احتیاج است، که لباس را بسیار سنگین می‌کند؛ امروزه می‌توان همان حجم را با متریال سبک‌تری داشت.

تغییر معیار پوشش: تغییرات تاریخی از ابتدا در روند پوشش افراد تاثیرگذار و علتی برای تغییر پوشش بوده است؛ تحولات تاریخی ارتباط مستقیمی با وضعیت معیشتی مردم و وضعیت فرهنگی آن‌ها دارد.

استفاده مدرن از لباس محلی

استفاده از لباس محلی در دنیای مدرن سخت، اما امکان‌پذیر است. در کشمکش‌های الهام گرفتن و یا استفاده از لباس محلی در زندگی و استایل مدرن، نظرات موافق و مخالفی وجود دارد. عده‌ای معتقدند لباس‌های محلی قدیمی باید به همان شکل اصلی خود حفظ شوند و تغییر، اصالت آن‌ها را از بین می‌برد. آن‌ها می‌گویند ما می‌خواهیم از گذشته‌ی خود الهام بگیریم، اما صرفا یک کپی بی‌ارزش از آن را نشان می‌دهیم. چیزی را در زمان حال خلق می‌کنیم که از گذشته‌ی ما هم عقب‌تر است.

از طرفی عده‌ای دیگر معتقدند زمان در حال گذر است و جامعه و زندگی اجتماعی نیز تغییر می‌کند؛ پس عجیب نیست که لباس پوشیدن ما هم دست‌خوش تغییراتی شود. چه بهتر است که ما در همین تغییرات، از لباس‌های محلی الهام بگیریم و آن‌ها را فراموش نکنیم. ما با این کار فقط آن‌ها را متناسب با زندگی امروزی می‌کنیم.

الهام گرفتن از لباس محلی یا کپی کردن از آن

امروزه مرز بین الهام و تقلید بسیار محو شده است. اگر به کارهایی که الان وجود دارند و ادعا می‌کنند که از لباس محلی الهام گرفته شده‌اند نگاه کنیم، می‌بینیم که آن‌ها نه تنها یک اثر الهام گرفته شده نیستند، بلکه به درستی کپی و تقلید هم نشده‌اند. برای مثال طراح ایرانی را می‌بینیم که از پارچه‌ی لباس‌های ترکمنی برای بالاتنه‌ی طرح خود استفاده کرده و ادعا می‌کند که از لباس اقوام ترکمن الهام گرفته است. این کار نه یک تقلید و کپی کامل است، نه الهام گرفتن. عملا اسمی برای آن نمی‌شود گذاشت.   

الهام گرفتن در دنیای مد قواعد خاصی دارد که آن را از تقلید کردن جدا می‌کند.در ایده گرفتن بایستی از فرم، ساختار، معنی و یا مضمون از ایده‌ی اصلی استفاده گردد یعنی طراحان لباس باید بدانند تا فقط تکرار قسمتی از المان‌های لباس‌های محلی در طرح‌هایشان، به معنای الهام گرفتن از آن نیست و باید کمی دانش و خلاقیت بیش‌تری داشته باشند.

راهی برای زنده نگه‌داشتن لباس محلی

بسیاری از فرهنگ‌ها در سراسر جهان لباس محلی دارند که به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. طراحان مد معاصر گاهی از این میراث الهام گرفته و به آن افتخار می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند لباس محلی خودشان را مدرن کنند و آن را زنده نگه‌دارند. در ادامه در باره‌ی چند طراح که از لباس‌های محلی به درستی الهام گرفته‌اند می‌گوییم و با آن‌ها آشنا می‌شویم.

Asiya Bareeva: آسیه یک طراح مد نوظهور در روسیه است. او از آیین‌هایی مثل اسلام و لباس‌های محلی که از قدیم اطراف خود داشته الهام می‌گیرد. او در طراحی و کارهای خود از گلدوزی‌ها و چاپ‌های خارق‌العاده‌ای استفاده می‌کند. پارچه‌های توری هم از علایق آسیه هستند.

Hwang Yi-seul (Dew Hwang): این طراح کره‌ای به خاطر ابداعاتی که برروی لباس محلی کره یعنی hanbok داشته بسیار معروف شده است. hanbok نام لباس‌هایی رنگارنگ است که تاریخچه‌ی آن‌ها به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. Hanbokها دامن یا شلوارهای بسیار گشاد و بلند دارند یک کت کوتاه روی آن‌ها پوشیده می‌شود. قطعا در بسیاری از سریال‌های کره‌ای قدیمی آن‌ها را دیده‌اید. او با ایجاد یک چرخش روی این لباس‌ها نماد خود را روی آن‌ها گذاشت و از طرفی سعی کرد که آن‌ها را زنده نگه‌دارد. این لباس برای افراد مدرنی است که به دنبال پذیرش گذشته‌ی خود هستند.

Jotaro Saito: این طراح که در سن ۲۷ سالگی بیزنس خود را آغاز کرد بخاطر نگاهی که به کیمونوKimono -لباس محلی ژاپنی- دارد مطرح شد. او کیمونوها را با استفاده از رنگ‌های جسورانه و برش‌های خاص به روز می‌کند. کیمونوهای طراحی شده توسط این طراح گاهی بسیار باشکوه و گاهی جذاب و بامزه هستند.

آینده‌‌ی لباس محلی در ایران

وضعیت حمایت از لباس‌های محلی در چند سال اخیر کمی بهتر شده است، اما باید روند رشد و شناخت نسل جوان، پرقدرت‌تر از روند فراموشی این بخش مهم از فرهنگ اصیل ایران باشد. طراحان باید تلاش کنند تا با الهام از لباس‌های محلی جوانان را مشتاق به جستجو در اصالت خودشان کنند.