تأثیرات نساجی و صنعت پوشاک بر محیط زیست

تغییر روش‌های مصرف‌کنندگان اروپایی در استفاده از لباس‌ها

در اروپا مصرف‌کنندگان ۵% درآمدشان را صرف خرید پوشاک می‌کنند. از این مقدر ۸۰% آن صرف خرید لباس و ۲۰% برای خرید کفش هزینه می‌شود. آمارها نشان می‌دهند که شهروندان اروپایی در سال ۲۰۱۵، ۶٫۴ میلیون تن یعنی چیزی حدود ۱۲٫۶۶ کیلوگرم هر نفر، خرید کرده‌اند. میزان خرید برای هر کس از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۲ در اتحادیه اروپا ۴۰% افزایش داشته است. این در حالی‌ست که آن‌ها ۳۰% کمدشان را از سال گذشته هنوز استفاده نکرده‌اند. یعنی تمایل به مصرف‌گرایی به شدت افزایش داشته است.

بسیاری از لباس‌هایی که مصرف‌کنندگان دور می‌اندازند، اغلب داخل زباله‌های خانگی مخلوط می‌شوند و قابل بازیافت نیست.

از دلایل افزایش مصرف

یکی از دلایلی که آژانس EEA برای افزایش مصرف اعلام کرده، پایین آمدن ۳۶ درصدی قیمت لباس از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۲ است. به نسبت افزایش درآمد در کشورهای اروپایی مردم راحت‌تر برای خرید پوشاک هزینه می‌کنند و چون درصد افزایش قیمت آن کم بوده، مصرف‌کننده ترغیب به خرید شده است.

دلیل دیگر ظهور fast fashion در صنعت پوشاک بوده است. برای مثال در گذشته هر برندی ۲ بار در سال تغییر مد داشت. اما با به وجود آمدن برندهایی مانند H&M یا زارا، این تولید به کلی دگرگون شد. مثلاً زارا از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱ در هر سال ۲۴ مجموعه‌ی جدید ارائه کرده است. H&M هم رقمی مشابه داشته است. با وجود تولیدات زیاد، کیفیت پایین و قیمت ارزان، بسیاری از لباس‌ها شاید تنها یک یا دوبار قابل استفاده باشند. به همین دلیل دور ریز آن‌ها زیاد می‌شود و آسیب به محیط زیست هم بالا می‌رود.

سودی که از صنعت پوشاک به حساب صاحبان سرمایه سرازیر شده است رقمی بسیار چشم‌گیر است. بر اساس گزارش Euratex گردش مالی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۷ از صنعت پوشاک ۱۸۱ میلیارد یورو و شامل ۱۷۶۴۰۰ شرکت بوده است. در کنار این‌ها اشتغال‌زایی، واردات از کشورهایی مانند چین، هند، ویتنام، ترکیه، کامبوج و بنگلادش و مراوادات اقتصادی را هم باید جای داد. 

محیط زیست و صنعت پوشاک

ضرر الیاف برای محیط زیست

در میان آلودگی‌هایی که برای محیط زیست وجود دارد، از غذا و کارخانه‌ها گرفته تا حمل و نقل و دیگر موارد، سهم صنعت پوشاک ۱۰% آلودگی برای محیط زیست است. البته این درصد تنها مربوط به اروپاست. این آلودگی اگر شامل استفاده از مواد شیمیایی باشد بسیار آسیب‌زاست. اما اگر برای صنعت پوشاک از مواد طبیعی، یعنی کشاورزی مثلاً تولیدات پنبه استفاده شود، مشکلات دیگری خواهد داشت.

این مشکلات اعم از سم و کود برای کشاورزی به نوعی دیگر محیط زیست را آلوده می‌کند. از دیگر مشکلات تولید پنبه و پشم، زیاد شدن گازهای گلخانه‌ای و همچنین کمبود آب است. الیاف طبیعی دیگر مانند کتان، کنف و گزنه در میان دیگر مواد طبیعی آسیب کمتری برای محیط زیست ایجاد می‌کنند.

۱۶% از الیاف را پلی استر تشکیل می‌دهند که از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شوند و در طبیعت غیرقابل تجزیه‌اند. در مطالعاتی که انجام شده مراحل تولید پلی استر آسیب کمتری نسبت به پنبه به طبیعت وارد می‌کند. اما در این میان با افزایش تولید آن از ۸% به ۱۴% تا سال ۲۰۱۷ سبب افزایش سموم آزاد شده در محیط زیست و مشکلات زیادی برای بدن انسان می‌شود.

موارد دیگر آلودگی پوشاک برای محیط زیست و طبیعت

برای تک‌تک الیاف چه طبیعی و چه مصنوعی دلایل کافی برای ایجاد آلودگی وجود دارد که از حوصله‌ی این مطلب خارج است. به همین دلیل به سراغ بخش دیگری که آن هم در آلودگی نقش زیادی دارد می‌رویم؛ رنگرزی و خیاطی. در رنگرزی مقدار زیادی از آب و مواد شیمیایی استفاده می‌شود؛ ۱۵۰ لیتر آب برای هر کیلوگرم پارچه در سال ۲۰۱۷٫

مواد سمی که در انتها از رنگرزی وارد فاضلاب می‌شوند غیرقابل بازیافت و سمی‌ست. در اتحادیه اروپا قوانینی برای ممانعت از آلودگی مواد سمی در محیط زیست وجود دارد. یعنی کارخانه‌ها مواد شیمیایی را با فیلتر وارد فاضلاب می‌کنند اما در دیگر کشورها چنین قوانینی وجود ندارد و آلودگی زیادی را سبب می‌شوند.

موضوع بعدی خیاطی است. در خانه‌های مد، خیاطخانه‌های شخصی و کارخانه‌های تولید لباس، مقدار زیادی از پارچه دور ریخته می‌شود. با فن‌آوری‌های جدید، ماشین‌هایی وارد چرخه‌ی تولید شده‌اند که کمترین دور ریز را بعد از برش لباس داشته باشند. حتی نوع جدیدی از خیاطی بدون درز، یا با استفاده از چسب هم در دست بررسی است.

مرحله‌ی بعد از تولید؛ توزیع و حمل و نقل

بحث بعدی درباره‌ی مرحله‌ی بعد از تولید است. زمانی که محصولات به طرق مختلف به سمت مصرف‌کنندگان می‌رود سبب تولید آلودگی‌هایی می‌شود که آن هم جای تأمل دارد. برای مثال وسایل حمل و نقل ۲% آلودگی محیط زیست را شامل می‌شوند. مورد بعدی بسته‌بندی، تگ‌های قیمت و اتیکت‌های محصولات است. در کنار این‌ها مقدار زیادی از محصولات تولید شده اصلاً به دست مصرف‌کننده نمی‌رسند. بسیاری از برندها محصولاتی را که در فروشگاه‌ها فروخته نمی‌شوند را در پایان فصل معدوم می‌کنند.

آلودگی محیط زیست با محوریت مصرف‌کننده

در این چرخه‌ی مصرف، لباسی که به دست مصرف‌کننده می‌رسد هم داستان خودش را دارد. شستشوی لباس‌ها و استفاده از مواد شوینده یکی از آلاینده‌های محیط زیست است. در کنار آن، خشک شدن، اتو کردن و دور ریزهای لباس هم محاسبه می‌شود. از فرهنگ‌سازی‌هایی که در زمینه‌ی نگهداری پوشاک می‌توان انجام داد این است که مصرف‌کنندگان را ترغیب به استفاده‌ی بهینه از لباس‌هایشان کرد. شستشوی کمتر، استفاده‌ی کامل از ظرفیت ماشین لباسشویی و استفاده‌ی کمتر از اتو است. خوب برای این‌که بخواهیم لباس ما نیاز کمتری به این موارد پیدا کند باید اجناس مرغوب خریداری کنیم.

نقطه‌ی پایان لباس‌های جامانده در فروشگاه‌ها

لباس‌هایی که از فروشگاه‌ها جمع می‌شوند، یا به صورت زباله سوزانده می‌شوند که خطرات ناشی از سوزاندن آن‌ها اثر مخرب زیادی بر محیط زیست و طبیعت می‌گذارد. گازهایی که در اثر سوزاندن و در نهایت دفن آن‌ها تولید می‌شود گاز متان است. یا با کشتی به میان اقیانوس برده می‌شوند و همه را داخل اقیانوس می‌ریزند. این اتفاق هم برای محیط زیست جانوران دریایی آسیب زیادی در پی دارد.

لباس‌های دست دوم در کشورهای اروپایی دو مسیر را طی می‌کنند. مسیر اول صادرات آن‌ها به عنوان لباس دست دوم به کشورهای آسیای شرقی و آفریقایی است. بسیاری از کشورهای مذکور این اتفاق را سبب لطمه خوردن به صنایع دستی محلی کشورشان می‌دانند.

مسیر دوم بازیافت قسمت‌های قابل استفاده لباس‌ها برای لباس‌های جدید است. البته این‌کار هم نیاز به تکنولوژی پیشرفته‌ای دارد که در بسیاری از کشورهای اروپایی این موضوع در دست مطالعه و بررسی است. اکنون فن‌آوری‌های جدیدی به دست آمده که مثلاً بتوانند الیاف پنبه را از میان لباس‌ها قابل استفاده کنند. اما این موضوع زیاد از نظر اقتصادی برای کشورها به صرفه نیست.

اتفاقات خوبی که برای محیط زیست در راه است

بسیاری از برندها در تلاشند که محصولات خود را پایدارتر تولید کنند که نیاز کمتری به خرید دوباره باشد. در این بین تولیدکنندگان پوشاک ورزشی از بین همه‌ی تولیدکنندگان پیشتاز هستند. استفاده از روش‌های مناسب برای تولید لباس سبب می‌شود که گازهای گلخانه‌ای تا ۴۴% کاهش پیدا کنند.

مد آهسته

مد آهسته برخلاف مد سریع باعث می‌شود که مصرف‌کنندگان لباس‌هایی با کیفیت بهتر را برای مدت طولانی نگه دارند. مد آهسته، اطمینان مشتریان را در پی دارد و آن‌ها را به سمت استفاده بهینه از پوشاک هدایت می‌کند. در کنار آن تولید پوشاک‌های چند فصلی هم در دستور کار قرار دارد.

قیمت‌های بالاتر

قیمت‌های بالای پوشاک سبب می‌شود که بسیاری از برندها به سمت اجاره‌ی لباس‌ بروند. مصرف‌کنندگان هم برای لباس‌هایی مانند لباس عروس، لباس دوران بارداری و لباس نوزاد که مدت زمان کمی مورد استفاده قرار می‌گیرند تمایل به اجاره پیدا می‌کنند.

راه دیگر خریدن لباس‌های دست دوم است. در این روش به خریداران تضمین‌هایی برای ترغیب آن‌ها به خرید این‌گونه لباس‌ها داده می‌شود. تضمین‌هایی مثل، تعمیر قسمت‌های مختلف لباس، یا آموزش تعمیر آن‌ها که مورد استفاده خریداران قرار بگیرد. مورد بعدی جایگزینی چاپ سه بعدی به جای رنگرزی است. این فن‌آوری هنوز نیاز به پیشرفت دارد اما اتفاقات خوبی در راه است تا از رنگرزی و ایجاد سموم برای طبیعت جلوگیری کند.

راه‌های مؤثر برای جلوگیری از تخریب محیط زیست

راه‌کارهایی برای شرکت‌ها

اتحادیه اروپا برای جلوگیری از تخریب بیش از حد محیط زیست راه‌کارهایی را ارائه داده است. بعضی از این راه‌کارها از چند سال گذشته در حال اجراست و بعضی دیگر به خاطر نیاز به کارهای زیربنایی تا چند سال آینده اجرا می‌شوند. اتحادیه اروپا شرکت‌های تولید پوشاک را مجبور به تولید پوشاک با چرخه‌ی بازیافت طولانی کرده است. اگر شرکت‌ها تولیدات خود را در خارج از اروپا تهیه می‌کنند، کشوری که محصولات را تولید می‌کند ملزم به اجرای دستورالعمل‌های اتحادیه اروپاست.

از طرف دیگر شرکت‌هایی مانند H&M ملزم هستند به صورت داوطلبانه لباس‌های دست دوم هر فروشگاهی را در فروشگاه خود دوباره بفروشند. خواه لباس‌ها قابل استفاده باشند و خواه غیرقابل استفاده.

راه‌کارهایی برای مصرف‌کنندگان

مورد بعدی افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان از طریق کمپین‌ها و یا ارائه‌ی اطلاعات در مورد پایداری از طریق آموزش و یا برچسب‌هاییست که در لباس‌ها استفاده می‌شود. در این آموزش‌ها به مشتری یادآوری می‌شود که تنها وسیله‌های مورد نیاز خود را خریداری کنند. در کنار آن به پایداری اجناس هم توجه داشته باشند. تحقیقات نشان داده است که مصرف‌کنندگان نسبت به محیط زیست حس مسئولیت‌پذیری خوبی دارند و به آن توجه دارند.

چشم‌انداز آینده محیط زیست

بخشنامه‌ای که در اتحادیه اروپا تسویب شد تا سال ۲۰۲۵ ادامه دارد. قرار است در پایان سال ۲۰۲۴ نتایج کاهش صدمه به محیط زیست بررسی شود تا دستورالعمل‌های جدیدی برای مراقبت از طبیعت ارائه شود.

محصولات فروخته شده باید از بسته‌های قابل بازیافت چه پلاستیک، چه کاغذ و یا مقوا استفاده کنند. دفن زباله باید تا سال ۲۰۳۵ از ۷۰% به ۱۰% کاهش پیدا کند. در آخر به همه‌ی شرکت‌هایی که در زمینه‌ی منسوجات فعالیت می‌کنند، اگر از قوانین پیروی کنند و آلودگی خود را به حداقل برسانند گواهینامه‌ای با عنوان  EU ecolabel اعطا می‌کنند. این گواهینامه ارزش شرکت را برای مصرف کنندگان بالا خواهد برد.

امیدواریم روزی برسد که در کشور ما هم محیط زیست ارزش زیادی داشته باشد و برای تولید محصولات با کیفیت قوانینی وضع شود.