جام‌جهانی فوتبال زنان؛ فوتبالیست‌های زن دوست دارند چه لباسی بپوشند؟

۱۵ سال پیش سپ بلاتر رییس وقت فیفا، در گفت‌وگویی توصیه کرده بود زنان فوتبالیست باید برای جذب تماشاگر در لباس‌های خود تغییراتی دهند. او گفته بود: «ما باید اجازه دهیم زنان با لباس‌های زنانه‌تری فوتبال بازی کنند شبیهِ چیزی که والیبالیست‌ها می‌پوشند. مثلا می‌توانند شرت ورزشی تنگ‌تری بپوشند، زنان فوتبالیست زیبا هستند، مرا ببخشید که اینطور می‌گویم، اما همین حالا هم آنها با قوانین متفاوتی از فوتبال مردان بازی می‌کنند، مثل بازی با توپ‌های سبک‌تر. این تصمیم برای این اتخاذ شد تا زیبایی زنانه‌تری (در فوتبال زنان) خلق شود، حالا چرا همین کار را در رابطه با مُد انجام ندهیم؟»

ما باید اجازه دهیم زنان با لباس‌های زنانه‌تری فوتبال بازی کنند شبیهِ چیزی که والیبالیست‌ها می‌پوشند. مثلا می‌توانند شرت ورزشی تنگ‌تری بپوشند، زنان فوتبالیست زیبا هستند.

سپ بلاتر رئیس وقت فدراسیون فوتبال

این صحبت‌ها در آن زمان جنجال به پا کرد، بسیاری به صحبت‌های بلاتر اعتراض کردند. مری آن اسپیسی فوتبالیست و مدیر باشگاه فولهام در این‌باره گفته بود: «این حرف‌ها واقعا مخرب است، مساله در وهله اول مربوط به مهارت‌های زنان و توانایی تاکتیکی آنان است، موضوعِ ظاهر بعدا مطرح می‌شود. ده سال پیش ما با شرت‌های ورزشی تنگ‌تری بازی می‌کردیم اما کسی به ما توجه نمی‌کرد.» یا فوتبالیست نروژی لیز کلاونس که در همین مورد گفته بود: «ما به عنوان فوتبالیست فقط به نتیجه اهمیت می‌دهیم. اگر تماشاچیان می‌خواهند مدل‌ها را تماشا کنند باید بروند و مجله پلی بوی بخرند.»

رونمایی از لباس‌های اختصاصی برای زنان فوتبالیست

اختلاف تعداد بینندگان بین بازی‌های زنان و مردان را شاید نتوان به طور قطع به تفاوت سطح بازی آنها مربوط دانست، مثلا به اعتقاد بسیاری، بازی‌های لیگ قهرمانان اروپا یکی از بالاترین سطوح در فوتبال مردان است اما به لحاظ تعداد تماشاگر، مسابقات جام جهانی مردان به مراتب بینندگان بیشتری دارد.

مشکل میزان تماشاگر به نسبت اندک و عدم پوشش مناسب رسانه‌ایِی فوتبال زنان همچنان وجود دارد و یکی از دلایل اصلی تفاوت فاحش درآمد فوتبال زنان و مردان هم به حساب می‌آید. تیم برنده جام جهانی زنان امسال چهار میلیون دلار به عنوان جایزه دریافت خواهد کرد در حالی که تیم ملی مردان فرانسه در جام جهانی سال پیش برنده جایزه ۳۸ میلیون دلاری این مسابقات شد. این تفاوت درآمد به بحث‌های متفاوتی هم منجر شده و برخی آن را تبعیضی جنسیت‌زده می‌دانند.

ژروم والک دبیر کل سابق فیفا ضمن رد تبعیض جنسیتی در اهدای جوایز در پاسخ به این اعتراض گفته بود: «جوایز جام جهانی مردان بیشتر است برای اینکه درآمد حاصل از این مسابقات به مراتب بیشتر است بازی‌های مردان به طور مستقیم ۴.۵ میلیارد دلار درآمد مستقیم برای فیفا دارد که با آن نه تنها جام جهانی بزرگسالان مردان بلکه جام جهانیِ جوانان مردان و زنان، جام جهانی فوتسال، فوتبال ساحلی و جام باشگاه‌های فوتبال جهان تأمین مالی می شود.»

او علاوه بر این یکی از دلایل پربیننده بودن و درآمدزایی جام جهانی مردان را تاریخ پرسابقه این بازی‌ها دانست و اضافه کرد : «فوتبال زنان جدیدتر است، و به این معنی است که زنان بایستی مدتی صبر کنند تا درآمدی مشابه درآمد مردان کسب کنند در سال ۲۰۱۸ مردان در بیست و یک دوره جام جهانی شرکت کرده‌اند، در حالیکه زنان هفتمین جام جهانی خود را برگزار کرده‌اند.»

زنان برای جذب تماشاگر نیاز به بازاریابی و پوشش رسانه‌ای بیشتری دارند که به نظر می‌رسد در جام‌جهانی امسال در این مورد تا حدودی موفق بوده‌اند و افزایش توجه رسانه‌ها به بازی‌های زنان کاملا مشهود است. سی‌اِن‌اِن در مقاله‌ای به بررسی این موضوع پرداخت و دلایل متنوعی را برای این رشد توجه برشمرد از جمله: تغییرات در جامعه (این نخستین جام جهانی زنان بعد از جنبش metoo است)، گسترش شبکه‌های اجتماعی، رشد کارزارهای تبلیغاتی مختلف از سوی افراد مشهور مانند دیوید بکهام، جسیکا چستین، اما واتسون و … در حمایت از فوتبال زنان و در نهایت حضور فزاینده حامیان مالی.

یکی از این کارزارها، رونمایی از لباس‌های ورزشی مخصوص زنان از کمپانی نایکی بود که بسیار مورد استقبال رسانه‌ها قرار گرفت، حدود ۱۵۰ سال قبل زنان مجبور بودند با لباس های رسمی و دامن‌های بلند فوتبال بازی کنند، از دهه ۷۰ میلادی که فوتبال زنان به صورت حرفه‌ای آغاز شد تا به امروز، طرح های اختصاصی لباس‌های فوتبال ابتدا برای مردان طراحی و بعد اقتباسی از آن برای زنان ارائه می‌شد. چند ماه پیش از شروع جام جهانی امسال، برای نخستین بار در یک مراسم بزرگ در پاریس و با حضور ستارگان فوتبالِ زنان، شرکت نایکی از لباس‌های اختصاصی مهمان و میزبان برای ۱۴ تیم حاضر در جام جهانی ۲۰۱۹ رو نمایی کرد. این بار این لباس‌ها منحصرا برای تیم زنان تهیه شده بود که اشاره‌هایی به تاریخ، فرهنگ و هنر کشورها نیز داشت. به عنوان مثال لباس تیم ملی آمریکا آستینی راه راه دارد که شبیه لباس این تیم در سال ۱۹۹۹ طراحی شده و یادآور «شکوه قهرمانی» آن دوره است و سه ستاره روی آن نشان دهنده قهرمانی این تیم در سال های ۱۹۹۱، ۱۹۹۹ و ۲۰۱۵ است.

در این مراسم، پوششی مخصوص برای ورزشکاران زنِ مسلمان نیز به نمایش درآمد از جمله روسری‌های معروف و جنجالی شرکت نایکی. طراحان این مجموعه نیز همگی زن بودند کسانی چون کریستل کوشه، یون آن، اِرین مگی و مارین سِر که همگی از طراحان جوان و خلاق هفته¬های مُد اخیر هستند.

زنان فوتبالیست چه لباسی می‌خواهند؟

سال ۲۰۱۲ انجمن بین المللی بوکس آماتور در نخستین حضور زنان در المپیک پیشنهاد کرده بود برای کمک به تشخیص بوکسورهای زن از مرد، زنان به جای شرت ورزشی دامن بپوشند. ایده‌ای که با انتقاد و حتی تمسخر ورزشکاران زن روبرو شد. کلاریس شیلد عضو تیم بوکس ایالات متحده در این باره گفته بود: «من واقعا این پیشنهاد را درک نکردم. آیا این [پیشنهاد] برای کمک به تشخیص مردان از زنان بود؟ اما ما اسم‌ها و اندام متفاوت داریم، یعنی واقعا نمی توانید ما را از یکدیگر تشخیص دهید؟»

نایکی اما می‌گوید دقیقا می‌داند زنان ورزشکار چه می‌خواهند. کیسی لوکر مدیر ارشد پوشاک در گفت‌وگویی درباره فرآیند تولید لباس‌های ورزشی انحصاری زنان گفت: «ما در سه سال گذشته این فرصت را داشتیم تا فوتبالیست های نخبه را از سراسر جهان به آزمایشگاه تحقیقاتی‌مان دعوت کنیم، اسکن سه بعدی از بدنشان تهیه کردیم و از نظرات و بازخورد آنها برای تولید این لباس‌ها استفاده کردیم.»

او در ادامه گفت: «وقتی با مردان کار می‌کنیم،آنها می‌خواهند لباس تنگ تری داشته باشند تا احساس کنند شبیه ابرقهرمانان هستند، اما درخواست زنان متفاوت است. آنها می خواهند احساس راحتی کنند، پوشیده باشند و حرفه ای به نظر بیایند.»

او همچنین درباره طراحی جزییات زنانه این لباس‌ها گفت: «نایکی با قرار دادن نیازهای ورزشکار زن در مرکز تحقیقات خود، متوجه شد بایستی طراحی را از یک نقطه متفاوت و با داده‌های جدیدی شروع کند. مثلا لباس‌هایی طراح کردیم که زنان با مدل موی دم اسبی بتوانند به راحتی آن را بپوشند یا دربیاورند؛ یا متوجه شدیم زنان یقه هفتِ خیلی باز دوست ندارند و یقه گرد را ترجیح می دهند، برای همین مطمئن می‌شویم که خط گردن مناسب است و اینکه آستین‌ها خیلی کوتاه نیست.»

لوکر در مورد طراحی شرت‌های ورزشی برای زنان گفت: « در فوتبال عضلات ران و همسترینگ بیشترین تحرک را دارند ما هم قطعا لباس‌ها را برای بدن در حال حرکت طراحی می‌کنیم. بنابراین شرت‌های ورزشی ما نه آنطور بلند طراحی می شوند که محدود کننده باشند نه خیلی کوتاه که بیش از حد بدن نما به نظر بیایند.»

نایکی برنده واقعی جام جهانی زنان؟

رکود بیشترین تماشاچی مسابقات زنان مربوط به فینال جام جهانی زنان در سال ۲۰۱۵ با ۷۵۰ میلیون بیننده در سراسر جهان است که هنوز با رکورد فینال جام جهانی مردان در سال ۲۰۱۸ با ۳.۵ میلیارد تماشاچی فاصله زیادی دارد. با این همه جام جهانی امسال زنان در صدر اخبار روز جهان قرار دارد و انتظار می‌رود بازی فینال امسال رکودشکن باشد.

مارک پارکر مدیر عامل شرکت نایکی در همان مراسم رونمایی از لباس‌های این برند، درباره جام جهانی زنان گفت: «ما اعتقاد داریم که این تابستان می تواند نقطه عطف دیگری برای رشد فوتبال زنان باشد. نکته‌ای که به وضوح در این دوره از مسابقات دیده می‌شود.»

یکی از پربیننده‌ترین موضوعات جام امسال تا به امروز اخبار مربوط به مگان راپینو هافبک و ستاره تیم ملی آمریکا بود مثلا زمانی که صحبت‌های او درباره کاخ سفید جنجالی شد یا درخشش او در بازی مقابل فرانسه و شادی بعد از گل او که بسیار مورد توجه قرار گرفت و به سرعت در شبکه‌های اجتماعی به سوژه شوخی‌های اینترنتی(meme) تبدیل شد.

حرکت مگان راپینو یادآور شادی بعد از گلِ به یادماندنی برندی چستین در فینال جام جهانی ۹۹ بود. چستین که بعد از به ثمر رساندن گل در ضربات پنالتی، تیم آمریکا را قهرمان جهان کرد، پیراهنش را درآورد و بالای سرش شروع به چرخاندن کرد. این ژست او بعدها به نماد قهرمانی امریکا در آن سال بدل شد، در آن زمان هم روی طرح جلد مجلات بسیاری از جمله تایم و نیوزویک قرار گرفت. آن تصویر و آن قهرمانی تیم ملی آمریکا چنان تاثیرگذار بود که به نوشته بی بی سی باعث شد فوتبال زنان آمریکا طرفداران بیشتری پیدا کند و به سطح جدیدی از موفقیت دست پیدا کند، تیم فوتبال آمریکا امروز یکی از قوی‌ترین تیم های حال حاضر جهان است. آنها قهرمان سه دوره از هفت دوره مسابقات هستند.

درآوردن پیراهن برای شادی بعد از گل تا مدت‌ها خصوصا در فوتبال مردان بسیار مرسوم بود تا اینکه فیفا در سال ۲۰۰۴ آن را به دلیل «شادی بیش از حد» ممنوع کرد. برخی البته دلیل واقعی این تصمیم را دیده نشدن لوگوی برندها در پربیننده ترین لحظات بازی‌ها و زیان حامیان مالی عنوان کردند. در تصویر شادی پس از گل مگان راپینو که بارها در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شد لوگو نایکی در مرکز تصویر قرار داشت. مارک پارکر چند روز بعد اعلام کرد پیراهن مگان راپینو رکورد فروش لباس‌های ورزشی را از وبسایت Nike.com شکسته است. وبسایت وُگ بیزنس با اشاره به این رویداد در مقاله‌ای، کمپانی نایکی را برنده واقعی این جام دانست.

پوشش زنانه یا ورزشکارانه؟

شادی پس از گل برندی چستین در آن زمان بسیار جنجالی شد، برخی این حرکت را مناسب ندانستند و او را متهم کردند که توجه مردم را از فوتبال و مسابقات، به اندام و لباس زیر ورزشی خود منحرف کرده، چستین در جواب این انتقادات گفته بود: «این کار تنها یک عکس العمل سریع و ابراز شادی خالصانه بوده و منظور دیگری نداشتم. همیشه کسی وجود دارد که بگوید که چرا این کار را کردی؟ این بی احترامی است، اما من اهمیت نمی‌دهم…. زمانی که در یک لحظه با یک گل پنالتی باعث قهرمانی تیم‌تان در جام جهانی می‌شوید ، شما مجاز به بروز این احساسات هستید.»

بر خلاف نگاه این گروه از منتقدان، لباس زیر فوتبالیست‌ها به منظور بهبود عملکرد آنان است. هر چند برندهایی مثل ویکتوریا سیکرت بیشتر روی وجه جنسی لباس‌های ورزشی زنان تمرکز دارند رویه شرکت‌های مثل آدیداس، نایکی، لولو لمون و آندرآرمور متفاوت است و تمرکزشان بر بهبود عملکرد ورزشکاران قرار دارد. به‌عنوان مثال محصولات نایکی از پارچه هایی تولید می‌شوند که با فن آوری خاص این شرکت به نام Knitfly هماهنگ است. این ویژگی بر کنترل حرکات و افزایش بهره‌وری ورزشکاران تاثیرگذار است

نیویورک تایمز چند وقت پیش گزارش مفصلی درباره نوع پوشش و آرایش بازیکنان این دوره منتشر کرد. به نظر نویسنده برای این ورزشکاران زنانگی همراه ورزش است هرچند که گاهی دیگران از آنان انتظارات متناقضی دارند.

مثلا از آن‌ها خواسته می شود تا خود را قوی نشان دهند اما نه خیلی قوی، در عین زنانه بودن ورزشکارانه به نظر بیایند، زنانه باشند اما نه آنقدر که رژ لب بزنند.

مثلا فرانسیسکا اوردگا فوتبالیست اهل نیجریه در گفت‌وگویی درباره آرایشش گفته بود، خیلی دوست داشته تا در این جام آرایش موی متفاوتی به نمایش بگذارد بنابراین موهایش را بنفش می‌کند، اما پس از اولین بازی و باخت تیمش در برابر نروژ، برخی در شبکه‌های اجتماعی او را برای موها، ناخن‌ها وآرایشش سرزنش کردند و گفتند که اگر کمتر به ظاهر خود می پرداخت می توانست بهتر بدود و تیم شکست نمی‌خورد.

اما فلورانس گریفیث قهرمان دو سرعت، در رابطه با پوشش و عملکرد ورزشی نظر متفاوتی دارد و معتقد است: «لباس خوب بپوشید تا خوب به نظر بیایید؛ خوب به نظر بیایید تا احساس خوبی کنید، احساس خوب کنید تا بهتر بدوید!»

هدف زنان از آرایش و نمایش ظاهر جذاب تنها زنانه و زیبا به نظر رسیدن نیست، طبیعی است که آنها هم مثل مردان می خواهند نام تجاری شخصی‌شان را ترویج دهند و از راه حضور در کارزارهای تبلیغاتی درآمدزایی کنند.

در عین حال فوتبالیست‌های زن اگر به سر و وضع خود توجهی نشان ندهند ممکن است با اتهام «زیادی پسرانه بودن» روبرو شوند که گاهی ممکن است فراتر از اتهام باشد و باعث دردسر آنان شود، مثلا کستر سمیانا دونده اهل آفریقای جنوبی که به دلیل بالا بودن میزان تستوسترون مجبور به ترک همیشگی مسابقات المپیک شد.

به نظر می‌رسد که آزادی زنانِ ورزشکار در انتخاب نوع پوشش مورد علاقه‌شان باید فارغ از هرنوع نگاه ابزارگریانه به جنسیت آنان باشد.

ویکی کرین، روانشناس ورزشی که تحقیقاتش بر روی جنس و جنسیت در ورزش متمرکز است در این باره گفته است: «دیدن این ورزشکاران بزرگ زن که فرصت این را دارند تا خودشان را آنطور که هستند به نمایش بگذارند واقعا الهام بخش است، اگر هم گاهی بخواهند از توجه و قدرت استفاده کنند تا دیده شوند (مادامی که این موضوع به انتخاب خودشان است)، باید بتوانند آزادانه این کار را انجام دهند.»