روند شکل‌گیری حقوق مالکیت فکری در صنعت مد و فشن

حقوق مالکیت فکری با ایجاد رقابت بین شرکت­‌های فعال در صنعت مد و فشن، طی سال­‌های اخیر به عنوان عاملی تشدیدکننده در بحث مصرف­‌گرایی شناخته شده است.

این درحالی است که با توجه به سودآوری پوشاک و گردش مالی بیش از ۲ میلیارد دلاری این صنعت، مراجع قانونی مدت­‌ها قبل این صنعت را فاقد صلاحیت برای برخورداری از حمایت حق تکثیر و مالکیت فردی دانسته‌­اند. چرا که با اعمال این قانون سودآوری پایین می­‌آید.

حمایت از علامت تجاری تنها حقوقی است که صاحبان برند و طراحان لباس از آن برخوردار هستند.
این بدین معناست که می­‌توانید هر لباسی را کپی کنید و به عنوان طرحی از خودتان بفروشید.

تنها چیزی که نمی­‌توانید کپی کنید علامت تجاری است که بر روی لباس دوخته می­شود، و این کار را برای طراحان تقلبی سخت‌­تر می­‌کند.

مالکیت فکری چگونه صنعت مد را تحت تاثیر قرار داده است؟

مالکیت فکری (intellectual property) به حقوقی گفته می‌شود که به صاحبان آن حق بهره‌وری از فعالیت‌های فکری و ابتکاری انسان را می‌دهد و ارزش اقتصادی و قابلیت دادوستد دارد.

تبلیغات موجود بر روی بیلبوردها، ساختمان­‌های بلند، مراسم فشن‌­شوهای مهم و…. را در نظر بگیرید.
این طراحی­‌های خلاقانه، به‌عنوان فرصتی برای نمایش استعدادها، جلب‌توجه رسانه‌ها و ایجاد آگاهی عمومی از نام تجاری طراحان قلمداد می‌­شود.

این درحالی است که بدون مالکیت فکری، انگیزه­‌اى براى نو‌آورى وجود ندارد.
اینجا است که مالکیت فکری، در قالب کپی‌رایت و یا نشان‌های تجاری، به‌عنوان یک دارایی کلیدی در این صنعت مطرح می‌شود.
در همین حال علائم تجاری را می‌توان ابزار اصلی حفاظت در این صنعت دانست که می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان از دستاوردهای نوآورانه طراحان مد محافظت نماید.

سیستم پتنت طراحی

پتنت یکی از مهم‌ترین ابزار مالکیت فکری است. مخترع تمامی دارایی‌های فکری خود مانند: اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها و ….. را که همگی دارایی‌های نامشهودی است (با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان پدید آمده است) می‌تواند در سیستم پتنت به ثبت برساند و در صورت تایید و اعطای گواهی به او، می‌تواند برای مدت زمان محدود، از حق انحصاری بهره‌برداری از اختراع در محدوده جغرافیایی ثبت شده، استفاده نماید.

هدف از ایجاد پتنت، حفاظت از اختراعات، ابداعات و نوآوری‌های خلاقانه است.

به منظور کسب اطلاعات بیشتر برای روند این کار میتوانید به سایت کانون پتنت ایران مراجعه کنید.

به دلیل عدم کارآمدی مجموعه قوانین حمایتی قانون کپی­‌رایت، نمی‌­توان آن را ابزاری برای محافظت طراحان مد دانست.

در همین خصوص فعالان عرصه مد و فشن از دیگر ابزارهای مالکیت فردی به عنوان یک راه­کار موثر، جهت حفاظت از محصولات خود بهره می‌برند.

و این درحالی است که با وجود زمان‌­بر بودن و هزینه‌های بالای ثبت پتنت، استفاده از پتنت‌های طراحی، به عنوان راه­کاری پویا با سرعت چشمگیری افزایش یافته است.

روند به‌کارگیری مالکیت فکری در صنعت  مد و فشن

طبق مصاحبه کانون پتنت ایران با «جولی زربو»، مؤسس و سردبیر مجله«ُThe Fashion Law»، یکی از مجلات برجسته در زمینه تحلیل و پیگیری تغییر و تحولات صنعت مد و فشن، اشاره شد که در حال حاضر نوعی روند افزایشی در استفاده از سیستم پتنت (پتنت‌های طراحی) و نیز سرمایه‌گذاری وسیع در استفاده از نشان‌های تجاری بر روی لباس‌های طراحی‌شده، به چشم می‌خورد.

این روند، در آمریکا به‌شدت محسوس است و با توسعه شبکه‌های اجتماعی و فراگیر شدن ابزارهایی همچون اینستاگرام، برندهای تجاری می‌توانند قابلیت‌های خود برای پاسخ‌گویی به نیازهای مشتریان، به‌ویژه در خصوص متمایزسازی محصولات طراحی‌شده  افزایش دهند.

بدیهی است که این نوع استراتژی، می‌تواند به شرکت‌های فعال در این صنعت کمک کند تا علاوه بر دستیابی به جنبه‌های سودآور کسب‌وکار خود، جلوی بهره‌برداری‌های غیرمجاز از نام و نشان تجاری خود را نیز بگیرند.

 پایداری در این موضوع بیش از حد به ارتقاء فرهنگ خرید، فناوری اطلاعات و ارتباطات (هوش مصنوعی و آنالیز دیتا) شناخت چالش‌­ها و فرصت‌­ها بستگی دارد.
در واقع این موارد سیستم مالکیت فردی را شکل می‌­دهند.

 لازم به ذکر است که در کنار پیشتاز بودن آمریکا در به کارگیری حقوق مالکیت فردی  در صنعت مد و فشن، دیگر کشورهای درحال توسعه مانند کره، چین، هند و برزیل نیز به این سمت حرکت کرده‌­اند.

پرونده شکایت از برند لباس­‌های خواهران جنر

به طور مثال ماه گذشته خبری مبنی بر شکایت کمپانی (Klauber Brothers) که نام خود را به عنوان منبع الگو­های توری در ایالت متحده آمریکا ثبت­ کرده‌­اند از کالکشن (Kendall+kylie) منتشر شد.

طبق این شکایت این کمپانی مدعی شده است که برند خواهران جنر در کالکشن جدید خود از طرح­های توری کپی برداری کرده‌­اند.
این درحالی است که طبق قانون کپی‌­رایت، آن­ها اجازه بهره‌­برداری یا ربودن طرح­‌ها را نداشته­‌اند.

به منظور مطالعه بیشتر اینجا کلیک کنید.

نقش مالکیت فکری در مصرف‌گرایی

طراحان مد می‌­توانند از طرح‌­های هم‌رده‌ی خود نمونه برداری کنند. آنها همچنین هر نمادی از تاریخ یا مد را برمی­‌دارند و در طراحی­‌های خود می­‌گنجانند.

امروزه طراحان مد، وسیع‌­ترین جعبه مداد رنگی را در این صنعت خلاقانه دارند و به دلیل عدم وجود حق تکثیر کننده، آن­ها تصمیم گرفته­‌اند برای زنده ماندن در این فرهنگ کپی‌­برداری، خودشان را کپی کنند.

به این صورت که با غو‌‌‌‌ل‌­های خرده‌فروشی مد و فشن معامله کرده و بعد طراحی‌­های خود را به جمعیت کاملا جدیدی در محله­ها و کشورهای درحال توسعه می­‌فروشند.
در این میان خرده‌فروشان مد  بیشترین سود را از فقدان حق تکثیر کننده می‌­برند.

به این صورت که آن­ها برای تقلید کردن از طر‌ح‌­های خاص و متمایز و فروش‌شان با قیمت‌­های کم­تر به مصرف­گرایی در صنعت مد و فشن دامن زده‌­اند.

بازار تهران

به گفته تام فورد(طراح آمریکایی) در کنفرانس (Ready to share: Fashion and the ownership of creativity) که چند سال پیش در دانشگاه کالیفرنیا جنوبی (USC) برگزار شد در ارتباط با این موضوع گفت: با توجه به تحقیقات اندکی که انجام شده ما متوجه شدیم مشتریان بدلی، مشتری­‌های ما نیستند.

برخی آدم­ها در مناطق مختلف دغدغه پوشیدن لباس با مارک خاصی را ندارند.
با این حال یک کپى هیچ‌وقت مثل طراحی پیچیده و متمایز اصلى آن نمی‌­شود.

آنها همیشه از مواد ارزان‌­تر ساخته مى‌شوند. که این امر باعث دامن زدن به مصرف­‌گرایی در این صنعت شده است.

فواید کپی­‌برداری

چه دوست­‌دار مد باشید چه نباشید، به شما کمک مى‌کند که به دنیا نشان دهید که چه کسى هستید.
بخاطر مد سریع، گرایشات جهانى در واقع سریع‌تر از قبل ساخته مى‌شوند و این خبر خوبی برای رواج‌دهندگان مد است.

آن­ها خواستار وضع کردن مدها هستند تا محصولاتشان را پیش ببرند.
آن­ها نمى‌خواهند چیزى را بپوشند که دیگران مى‌پوشند. در نتیجه، به استقبال مد جدید می­‌روند.

۱) به عقیده غول­‌های این صنعت، حتى بعضى وقت‌ها یک نسخه ارزان­‌تر این قابلیت را دارد که دل‌­فریب باشد و اندک عمر اضافه‌اى به یک مد در حال انقراض ببخشد.

کپى کردن مزایاى فراوانى دارد؛ یکی از مواردی که بسیاری از منتقدان فرهنگى  به آن اشاره داشته اند این است که ما امکان انتخاب­‌هاى وسیع‌­تری در میان طراح‌­­های موجود را داریم و این عمدتاً بخاطر صنعت سریع مد است.

۲) به اعتقاد برخی از طراحان فرهنگ کپی­‌برداری این امکان را فراهم کرده است تا آن­ها طرح­‌هایی را خلق کنند که قابل کپی نباشد. و این امر گویا طراحی ­آن­ها را خلاقانه‌­تر کرده است.

تفاوت قانون مالکیت فکری در آمریکا و اروپا

برخی از طراحان مد به رفتار حقوقی و پذیرش در برابر طرح‌­های خود انتقاد دارند و این درحالی است که این رفتار و احترام به طراحی آن­ها در بازارهای جهانی متفاوت است.

به گفته «جولی زربو»، مؤسس و سردبیر مجله «The Fashion Law»، یکی از تفاوت‌های اصلی این است که در اروپا، برخی قوانین و حقوق مرتبط با طراحی‌های ثبت‌شده و نیز ثبت‌نشده وجود دارد که این ویژگی، در آمریکا به چشم نمی‌خورد.

مزیت‌های ناشی از این قوانین، موجب شده است تا طراحان اروپایی، در مقایسه با طراحان آمریکایی، بتوانند در محیطی ایمن‌تر و مساعدتر، فعالیت نمایند.
علاوه بر این، صنعت طراحی و مد در اروپا، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای از صنعت مد در آمریکا قدیمی‌تر است.
وجود قوانین و مقررات مرتبط با حفاظت از مالکیت فکری در این صنعت که برای مدت‌زمان بسیار طولانی و به‌صورت گسترده در این اتحادیه وجود داشته است، یک نکته مثبت برای طراحان اروپایی محسوب می‌شود.

درحالی که در ڑاپن، بازار سوم جهانی به منظور گرفتن حق مالکیت فردی  باید ثابت کنید که لباس شما قبلا وجود نداشته است و کاملاً منحصربه‌فرد است.

این چیزی شبیه استاندارد جدید آمریکا برای حق مالکیت انحصاری است، که طراحان مد هرگز از آن بهره مند نمی‌شوند و یا به ندرت اتفاق می­افتد.

سخن کوتاه کنم

آیا چیزی که نیاز به چرخ آزادانه در یک جامعه را دارد، یک ایده است؟
آیا تمامی ایده­‌ها و چیزهایی که ما را به دنیا معرفی می­‌کنند باید در قالب یک شی فیزیکی باشند تا از حمایت مالکیت فردی برخوردار شوند؟

عصر دیجیتال نباید مانعی برای تکثیر ایده‌­ها و حمایت از آن­ها باشد چرا که باید زمینه­‌ای برای معرفی بهتر و درست از صاحبان اثر باشد.

در مطالعات انجام شده موضوعی که خیلی آزاردهنده بود، تاریخ گزارشات و وعدد­هایی بود که از آن­ها حدودا ۱۰ سال می‌­گذشت و ما هم­چنان درگیر موضوعاتی قبلی مصرف­‌گرایی بدون ارائه راه ­حل اساسی در حد حرکات نمادین در جشنواره‌­ها یا مناسبات هستیم.

با این حال به دلیل سودآور بودن این صنعت کم­تر قوانینی در این عرصه اجازه اجرایی شدن را دارند.

طی انتشار خبری در پایگاه خبری ایرنا سال ۱۳۹۷ در ارتباط با حقوق طراحان مد و لباس تصمیم بر وضع قوانینی در این عرصه شده است.