نگاهی به فشن در آفریقا (قسمت دوم: انواع پارچه و پوشاک آفریقایی)

اولین پارچه‌ها

همانطور که می‌دانیم، آفریقا منطقه‌ای است که عموما آب و هوای گرم دارد و آفریقاییان باستان نیاز خاصی برای پوشاندن خود نمی‌دیدند. انسان‌ها عموما لباس‌ها را برای محافظت از خود در برابر عوامل محیطی خلق می‌کردند و در آفریقا هم این عقیده وجود داشت؛ ولی نه به آن شدتی که در سایر مناطق مرسوم بود.

استفاده از پارچه در آفریقا بیشتر برای پوشاندن و محافظت از اندام حساس استفاده می‌شد؛ مثلا مردان پارچه را فقط به دور پایین تنه خود می‌پیچیدند و زنان پارچه‌‌ها را  برای پوشاندن قسمت جلویی بدن استفاده می‌کردند.

اولین پارچه‌ای که در آفریقا استفاده شد چه نوع پارچه‌ای بود؟

شواهد تاریخی می‌گویند که Bark Cloth از اولین پارچه‌هایی است که آفریقاییان استفاده می‌کردند. پروسه ساخت این پارچه، تراشیدن لایه‌های نازک از تنه‌های درختان است که با کوبیدن آن با سنگ، چوب انعطاف پذیر و شبیه به پارچه می‌شود. جنس این پارچه شباهت زیادی به کاغذ دارد.
این پارچه توسط انسان عصر حجر خلق شد و پس از مدتی، نشانه‌هایی از تزیینات چاپی بر روی آن‌ها دیده شد.

چاپ برروی پارچه چوبی باعث به وجود آمدن پارچه‌های خاص آفریقایی شد که امروزه می‌بینیم.

انواع پارچه در فشن آفریقا

همان‌طور که اشاره کردیم، فشن در آفریقا بسیار متنوع است و هر منطقه ویژگی خاص خودش را دارد. اینجا با محبوب‌ترین پارچه‌های آفریقایی آشنا می‌شویم و نگاهی به پروسه‌ی تولید و استفاده‌های مختلف آن‌ها خواهیم داشت.

پارچه‌ها و در کل پوشش در آفریقا نشان‌دهنده چیزهای متفاوتی هستند؛ مرتبه اجتماعی، ثروت، قدرت، اینکه اهل کدام قبیله هستید و چه شغلی در یک روستا دارید.

فلسفه زندگی و دیدگاه آفریقاییان درباره زندگی و دنیا در پارچه‌هایشان دیده می‌شود و گاهی اوقات داستان‌های  مختلفی بر  پارچه‌ها چاپ می‌شوند.
همچنین بعضی از پارچه‌ها استفاده تاکتیکی دارند؛ مانند کموفلاژ برای شکارچیان تا در استتار بهتر عمل کنند. بعضی از پارچه‌ها هم بافته می‌شوند تا در تن ثروتمندان و رئیس قبایل دیده شوند و نشان‌ دهنده قدرت و ثروت آن‌ها باشد.

پارچه Akwete

این پارچه (آکوته) عموما در جنوب نیجریه توسط دست بافته می‌شود. مواد تشکیل دهنده آن موادی مانند کتان، گیاه همپ، رافیا و چندین ماده دیگر است. از این پارچه استفاده‌های مختلفی می‌شود؛ برخی از مدل‌های آن برای جنگجویان بافته می‌شود و جنس سخت و محکمی دارد، برخی مدل‌‌های دیگر برای میهمانی‌ها و جشن‌ها استفاده می‌شوند که جنس نرم و ظریفی دارد.

این پارچه عموما توسط زنان بافته می‌شود و هنگام بافت از پایه‌ای رنگی استفاده می‌کنند، سپس بر روی آن پایه رنگی، رنگ و طرح متفاوتی را می‌بافند و در نتیجه پارچه‌ای بافته می‌شود که معمولا دو رنگ به چشم می‌آید.

طرح‌های مورد استفاده در این نوع پارچه گاها نشان دهنده مرتبه اجتماعی افراد است و یا معنای ماورایی و روحانی دارد؛ مثلا در پوشاک جنگجویان از نقوش با مضامین طلسمی استفاده می‌شود تا این طلسم‌ها از جنگجویان محافظت کند. در موارد دیگر، برای افراد ثروتمند و سلطنتی طرح‌های زیباتر و ظریف‌تر استفاده می‌شود تا نشان دهنده ثروت و مرتبه اجتماعی آن‌ها باشد.

پارچه Kente

این پارچه (کنته) محبوب‌ترین پارچه‌ای است که در فشن آفریقا استفاده می‌شود؛ کشورها و قبایل زیادی وجود دارند که از این پارچه برای تولید لباس استفاده می‌کنند. این پارچه از کشور غنا می‌آید و جنس آن، از کتان و ابریشم است که به صورت نوارهای بلند در هم بافته شده‌اند. این پارچه در لباس اکثر قبایل کشور غنا دیده می‌شود و نشان دهنده هویت ملی آن‌ها محسوب می‌شود. به عبارتی دیگر، این پارچه، پارچه ملی غنا است.

حضور پررنگ پارچه Kente در تاریخ کشور غنا

در زبان غنایی Kente به معنای “سبد” و گاهی به معنای “پارچه دستباف” است؛ در تاریخ این کشور، این پارچه توسط ثروتمندان، شاهان و روئسای قبایل در موقعیت‌های بسیار مهم پوشیده می‌شد. ولی امروزه این پارچه به صورت گسترده مورد استفاده عموم قرار دارد و در مراسم رسمی مانند جشن فارغ التحصیلی توسط دانشجویان پوشیده می‌شود و یا در عروسی‌ها توسط میهمانان و عروس و داماد پوشیده می‌شود.

تنوع گسترده در پارچه Kente

پارچه Kente تنوع بالایی در طراحی و کیفیت دارد. نوعی از این پارچه تشکیل شده از مواد ساده مانند کتان است که بافت آن زمان زیاد نمی‌برد و طر‌ح‌های آن عموما ساده و خطی هستند. نوع دیگر این پارچه از مواد کمیاب و گران قیمت بافته می‌شود که زمان زیادی برای بافت آن صرف می‌گردد. طرح‌های این نوع از پارچه Kente دارای حروف، نوشته‌های مختلف، طرح‌های ظریف و زیبا و رنگ‌های زنده‌تر است و توسط ثروتمندان پوشیده می‌شود.

پارچه Bògòlanfini

یکی دیگر از پارچه‌های محبوب در فشن آفریقا، این پارچه است (بوگولانفینی) که معنی آن می‌شود: پارچه گلی. منشا این پارچه کشور مالی است و یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین پارچه‌ها در این کشور است. روند ساخت این پارچه بسیار سنتی است و هزاران سال است که با یک روش تولید می‌شود.

پارچه Bògòlanfini به عنوان سرمایه‌ای ملی

این پارچه دستبافت با استفاده از گل تخمیر شده رنگرزی می‌شود و خاک‌ها مختلف، رنگ‌های متفاوتی به آن می‌دهند. ارزش این پارچه به اندازه‌ای بالا است که سرمایه ملی کشور مالی محسوب می‌شود و با صادر کردن آن به کشورهای خارجی، این پارچه را در نمایشگاه‌های مختلف به نمایش می‌گذارند و بسیاری از برندهای معروف از این پارچه برای طراحی و تولید لباس استفاده می‌کنند.

روش سنتی تولید پارچه Bògòlanfini

در روش سنتی تولید این پارچه، مردان پارچه را می‌بافند و زنان آن را رنگرزی می‌کنند؛ جنس این پارچه عموما از کتان است و بافت نسبتا ظریفی دارد. به گفته‌ی یک تاریخ نگار، رنگرزی این پارچه یکی از عجیب‌ترین و سخت‌ترین روش‌ها است و انرژی زیادی لازم دارد.

اولین مرحله رنگرزی این پارچه، خواباندن آن در مایعی است که از برگ درخت N’gallama به دست آمده است. مایع برگ این درخت پس از کوباندن یا جوشاندن به دست می‌آید و پس از اینکه پارچه در آن قرار می‌گیرد به رنگ زرد در می‌آید. پس از آن پارچه خیس خورده در معرض تابش خورشید قرار می‌گیرد و خشک می‌شود تا وارد مرحله دوم رنگ رزی شود. پس از خشک شدن پارچه طرح‌های مختلف برروی آن رسم می‌شوند.

رنگی که با آن طرح‌های این پارچه را رسم می‌کنند، از یک گل مخصوص به دست می‌آید که به مدت یک سال در شرایط خاص تخمیر شده است و پس اینکه با پارچه یک واکنش شیمیایی ایجاد می‌کند، رنگ آن برروی پارچه تا آخر باقی می‌ماند. پس از تکرار این پروسه که دقت بالایی لازم دارد، طرحی قهوه‌ای رنگ برروی پارچه باقی می‌ماند.

این پارچه در برنامه‌های فرهنگی کاربرد زیادی دارد؛ شکارچی‌ها از آن برای استتار استفاده می‌کنند، زنانی که تازه به بلوغ رسیده‌اند در مراسمی این پارچه را به تن می‌کنند و ثروتمندان برای نشان دادن ثروتشان این پارچه را بر تن می‌کنند.

پارچه Bark Cloth

قبلا  اشاره شد که این پارچه از اولین پارچه‌هایی است که در آفریقا ساخته شد. پارچه کاغذی از کشور اوگاندا می‌آید و درحال حاضر بسیار کمیاب و با ارزش است. موادی که در این پارچه استفاده می‌شود تنها یک چیز است؛ تنه درخت‌های بومی اوگاندا. کسانی که این پارچه را تولید می‌کردند تنه‌ی این درختان را به صورت نوارهای نازک می‌تراشیدند و با کوبیدن آن‌ها و نرم کردن آن‌ها، نوعی پارچه می‌ساختند که شباهت بسیار زیادی به کاغذ دارد.

این پارچه عموما ساده است و طرح خاصی بر روی آن دیده نمی‌شود ولی گاهی اوقات می‌بنیم که طرح‌های بسیار خاصی بر روی این پارچه‌ها رسم شده‌اند که نشانه‌‌ای از قبایل مختلف هستند.

در بسیاری از متون تاریخی که درباره لباس آفریقاییان صحبت می‌کنند “لباس کاغذی” زیاد دیده می‌شود. این عبارت برای همین پارچه استفاده شده است و دلیلش همان شباهت است. درحال حاضر پارچه کاغذی نماینده‌ی کشور اوگاندا در یونیسف است.

در پایان…

چیزی که در قاره آفریقا همیشه به راحتی پیدا می‌شود، تنوع در همه چیز است. حتی این چند پارچه‌ای که به شما معرفی شد دارای چندین زیرشاخه هستند و هر کدام از این زیر شاخه‌ها به گونه‌ای خاص هستند. در قسمت بعد ما چند نفر از طراحان معروف آفریقایی را به شما معرفی و تاثیر آن‌ها برروی فشن آفریقا را بررسی خواهیم کرد.