آیا می‌توانیم با استفاده از زیورآلات چشم نظر زنده بمانیم؟

چه ایده‌ای پشت ظهور لباس و زیورآلات در جوامع اولیه وجود داشته است؟

در ابتدا قصد داریم مروری مختصر بر تاریخچه پیدایش پوشاک و زر و زیور در جوامع اولیه داشته باشیم. همان‌طور که می‌دانید لباس به وسیله‌ای اطلاق می‌شود که با انواع مختلف مواد، بدن را می‌پوشاند. لباس از بدن ما در برابر سرما، گرما و سایر تغییرات اقلیمی یا شرایط آب‌وهوایی محافظت می‌کند. به گفته مردم‌شناسان هیچ اطلاعات دقیقی در مورد زمان شروع لباس پوشیدن ما انسان‌ها، وجود ندارد. اما مطالعات نشان می‌دهد که انسان‌های امروزی در حدود 70 هزار سال قبل از مهاجرت به آب‌وهوای سردتر که به قصد گسترش عرض‌های جغرافیایی انجام شده است، شروع به لباس پوشیدن کردند. هم‌چنین انسان‌های اولیه با پیچیدن برگ درختان، علف‌های بافته شده، استخوان‌ها، جمجمه و پوست حیوانات مرده و…. بدن خود را پوشانده و از آن محافظت می‌کردند.

مهم‌ترین عناصر شکل‌گیری و تحول لباس در جوامع اولیه:

• شرایط اقلیمی و اجتماعی
• جنسیت
• اعتقادات مذهبی
• آداب و رسوم
• موقعیت اجتماعی و شرایط تاریخی
• طلسم و جادو و ….

هم‌چنین در دوران ماقبل تاریخ، انسان‌ها موادی را از محیط اطراف خود انتخاب و از آن‌ها به عنوان تزئینات استفاده می‌کردند. از همان زمان‌های دور انسان‌ها با استفاده از ابتدایی‌ترین وسایل و ابزارها به ساخت لوازم تزئینی می‌پرداخته‌اند. مجسمه‌ای به نام «زهره ویلندورف » که به 20000 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد، مجسمه باروری را نشان می‌دهد که دستبند به دست دارد. در عین حال شواهدی مبنی بر اینکه انسان‌های اولیه گردنبند‌هایی از حلزون و صدف می‌ساخته‌اند نیز وجود دارد. مردان دندان و چنگال حیوانات را به تن می‌کردند تا نشان دهنده قدرت آن‌ها بر قلمرو حیوانات و توانایی آن‌ها در شکار باشد.

سوالی که در ذهن ما به وجود می‌آید این است که در جوامع اولیه استفاده از اکسسوری صرفا به جهت زیبایی بوده یا کاربرد دیگری هم داشته است؟

سنگ‌های گران‌بها مختص رئیس دهکده بوده یا یک جادوگر یا یک جنگجو؟

شاید هرگز دلیل واقعی ساخت اکسسوری‌های انسان نخستین را ندانیم، اما می‌توانیم از تخیل خود استفاده و سعی کنیم طرز فکر مردم آن روزها را درک کنیم. اندیشمندان بر این باورند که خالکوبی، آرایش و جواهرات در بسیاری از موارد در چنین جوامعی، صرفا جنبه تزئینی شخصی نداشته است.

دلایل استفاده از تزئینات در جوامع اولیه:

• نشان دهنده قدرت
• تغذیه و محافظت از خانواده
• موقعیت در جامعه
• دفع بیماری‌ها و طلسم در برابر دشمنان
• به عنوان مخزن ثروت
• به عنوان اعمال و نشانه های دعا و عبادت خدایان و….

با توجه به مطالب گفته شده، می‌توان دریافت که از همان ابتدا در انسان نخستین میل به بقا و زیبایی نمایان بوده است. به عنوان مثال نمونه‌ای از اعتقاد به قدرت جادویی جواهرات را می‌توان در سراسر خاورمیانه و بخش‌هایی از آفریقا یافت. جایی که پوشیدن مهره‌های آبی به عنوان چشم زخم بسیار رایج بوده است.

در طول تاریخ، عواملی از قبیل جنگ‌ها و بیماری‌ها باعث تقویت هرچه بیشتر میل به بقا در انسان‌ها شده است. به عنوان مثال، در بین اقوام ایرانی، زنان ترکمن زیورآلات خود را به زرگران می‌دادند تا از آن‌ها برای مردانشان زره بسازند. زیور برای زن ترکمن غیر از جنبه زیبایی دارای ارزش معنوی بوده و فرم برخی از آن‌ها را می‌توان به ابزار جنگی تشبیه کرد.

گاهی این زیورها از سرتا پای زن ترکمن را می‌پوشانند، به طوری که استفاده از این تزئینات در این اندازه و حجم در هیچ یک از دوره‌های پیشین و در میان هیچ یک از ساکنان ایران زمین دیده نشده است. زنان ترکمن در جنگ‌ها دوشاش مردانشان می‌جنگیدند و برای آن‌ها قبه نوک تیز حکم کلاه خود، النگوهایی که از ساعد تا آرنج می‌پوشیدند و زیور گل‌یقه بزرگ، حکم سپر و زره را داشته است.

مثلی در بین ترکمن‌ها وجود دارد که می‌گوید اگر سمت زن ترکمنی تیری پرتاب شود، او در امان خواهد بود. بسیاری از لباس‌های زنان ترکمن با زر و زیور متصل به آن مفهوم پیدا می‌کنند. تزئیناتی با نقش‌ها، فرم‌ها و مفاهیم عمیق که ریشه درباورها، سنت، طبیعت، محیط زندگی و پیوند با عقاید آن‌ها داشته است.

پدران و مادران ترکمن از همان کودکی در حد توان خود برای فرزندانشان زر و زیور تهیه می‌کنند. این جواهرات هدفی دفاعی داشته، که نشان از اعتقاد به مهره‌های آبی به عنوان چشم زخم در اقوام ترکمن برای دفاع از چشم و زبان بد است.

از ابتدای شکل‌گیری لباس و اکسسوری، هنرمندان از این لوازم ضروری انسان به عنوان یک رسانه استفاده می‌کنند و سعی دارند با الهام از تاریخ و اتفاقاتی که در آن زمان در حال وقوع است به نوعی با انسان‌ها ارتباط برقرار کنند و نیازهایشان را برآورده کنند.

تاثیر ZEITGEIST یا روح زمانه بر فشن شوها؛ ترند شدن زیورآلات چشم نظر

میل به بقا و جاودانگی، ارزشی است که در تمام ادوار تاریخ، ذهن انسان را به خود مشغول کرده و یکی از آرزوهای دیرینه بشر است. یکی از موقعیت‌هایی که این میل را در انسان‌ها به مخاطره انداخت، زمستان 2020 با اعلام رسمی پاندمی کرونا بود.

بیماری که در مدت زمان کوتاهی زندگی مدرن را به حالت سکون درآورد و باعث شد انسان‌ها به فکر نجات و حفظ جان خود بیش از پیش باشند. تاثیرات این همه‌گیری در زندگی روزمره بسیار زیاد بود تا جایی که آثار آن را درنحوه‌ی برگزاری فشن شو‌ها که به صورت آنلاین و بدون تماشاچی برگزار شد را نیز دیدیم.

این همه‌گیری باعث شد طراحان برندهای بزرگ به این فکر کنند که زنان بعد از کووید چه می‌خواهند و برای از خانه بیرون رفتن به چه نوع لباسی نیاز دارند. درپاییز و زمستان 2021-2020 درست زمانی که جهان با پاندمی کرونا دست و پنجه نرم می‌کرد و انسان ها زندگی آنلاین را تجربه می کردند و جلسات کاری در زوم برگزار می‌شد، ترندهایی در دنیای مد و لباس و اکسسوری از قبیل:
• لباس و اکسسوری شیک و جذاب در قسمت بالاتنه / waist-up-look
• لباس‌هایی که با جواهرات معنی پیدا می‌کردند / jewelry as clothing
• نماد چشم زخم و طلسم‌های محافظ / protective talismans شکل گرفت.

در اینجا بود که سبک سورئالیست و جنبش هنری قرن بیستم که با ایده‌هایی از ذهن غیرمنطقی و آمیختن آن با زندگی روزمره تعریف می‌شد، جایگاه خود را درrunway‌ها پیدا کردند. تکه‌های ابدی با ویژگی‌های “بی‌زمان” ،”کلاسیک” و”ضروری” بودن. بسیاری از طراحان در این فصل به این فکر کردند که اگرجواهرات تبدیل به یک تکه لباس شوند چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

چنانکه آن‌ها در طراحی لباس و اکسسوری از سنگ‌هایی که نماد چشم نظر هستند و برای مردم حکم شفابخشی و طلسم دارند، الهام گرفتند. آن‌ها تصور می کردند با این کار حس خوشایند امید به زنده ماندن را به صاحب لباس القاﺀ می‌کنند.

دیزاینری که برای پایان دنیا لباس و accessories طراحی می‌‌کند

یکی از برندهای مطرح دنیای مد و فشن که به دلیل قرنطینه سراسری، دچار چالش شد، خانه‌ی مد اسکیاپارلی (Schiaparelli) بود. این خانه‌ی مد مشهور توسط هنرمند ایتالیایی الاصل به نام السا اسکیاپارلی (elsa schiaparelli)، در سال 1927 در پاریس تاسیس شده است.

در 23 آوریل 2019 ، دنیل رزبری Daniel roseberry به عنوان مدیر خلاق هنری خانه‌ی مد شیاپ “schiap” منتصب شد و در مصاحبه‌ای که در همان روز از وی منتشر شد، او چنین گفت:
« اسکیاپارلی استاد مدرن بود. هنر او منعکس کننده هرج‌ و‌ مرج و امید در دوران آشفته‌ای بود که در آن زندگی می‌کرد. امروز ما خودمان را در برابر سوالات بزرگ و مشابه‌ی می‌بینیم: هنر چگونه به نظر می‌رسد؟ هویت چیست؟ چگونه برای پایان دنیا لباس بپوشیم؟»

رز بری نمی‌توانست پیش‌بینی کند که درست یکسال بعد با همه‌گیری ویروس کرونا، رسیدن به امید، چقدر دشوار است. اما این هنرمند خلاق علی‌رغم تمام محدودیت‌های کرونایی که وجود داشت، به خوبی توانست از وضع موجود استفاده کند. او کالکشنی با ارجاعات تاریخی به پیشینه این برند مشهور و با الهام از ترندهایی که طراحان برای پاییز و زمستان روی آن تمرکز داشتند، ارائه داد. همچنین با الهام از زیورآلات چشم نظر که با جادو و طلسم از پوشندگان آن‌ها در برابر دنیای بیرون محافظت می‌کنند طرح‌هایی ارائه دهد که یادآور سپر و زره جنگی هستند.

دیزاینر آمریکایی در روزگاری که انسان‌ها مجبور بودند برای از خانه بیرن آمدن صورت خود را بپوشانند، زیرا چشم، بینی، دهان و نوک انگشتان ما مسیری برای جذب عفوفت شده بودند. لباس‌ها و اکسسوری‌هایی از جنس فلز طراحی کرد. او می‌گوید: «من این ایده را دوست داشتم که خودمان را با خودمان تزئین کنیم».

اوبا نگاهی آوانگارد و ایده‌های سورئالیستی که همیشه امضای مزون نیز بوده است و با اشاره به نظریه “آشوب و امید” اسکیاپارلی، امیدوار بود که این قطعات به ما یادآوری کنند که در سال‌های نه چندان دور این اعضا باعث لذت نفسانی بوده‌اند.

کلام آخر

با مطالعه و تحقیق درباره چرایی و چگونگی پیدایش پوشاک و زیورآلات از ابتدا تا به الان، درمیابیم که توجه هنرمند به رویدادها و اتفاقاتی که در هر زمان در حال رخ دادن بودند و مسائل و مشکلاتی که بشر همیشه در حال دست و پنجه نرم کردن با آن است و همچنین استفاده از عناصر اطراف هنرمند با توجه به شرایط زندگی و الهام گرفتن از تک تک این موارد در کنار میل به بقا و زیبایی می‌تواند در خلق آثار هنرمند تاثیر به سزایی داشته باشد.

مهم نیست این هنرمند یک انسان نخستین باشد یا یک زن جنگجوی ترکمن یا زنانی که در قرن 21 زندگی و به این فکر می‌کنند که چطور با استفاده از سنگ‌های قیمتی و اعتقاد به نمادهای چشم نظر، خود را از چشم بد دور نگه دارند و جان خود را حفظ کنند.
شما چطور فکر می‌کنید، آیا به اکسسوری‌های چشم نظر اعتقاد دارید؟ یا از طلسم و چشم زخم استفاده می‌کنید؟ پیدایش ترند زیورآلات چشم نظر با سلیقه شما همخوانی داره؟