پارچه ژاکارد چیست؟ انواع و کاربرد آن

پارچه‌ی ژاکارد به نوعی پارچه‌ی بافته‌شده اطلاق می‌شود که به جای استفاده از روش‌های چاپ یا رنگرزی، الگوهای پیچیده را مستقیما در بافت خود دارد. پارچه‌ی ژاکارد نوعی پارچه‌ی بافته‌شده به وسیله‌ی ماشین بافندگی ژاکارد است؛ ماشینی که توسط صنعتگر نساجی فرانسوی ژوزف ماری ژاکارد در سال 1804 اختراع شد. در نتیجه، تنها پارچه‌های بافته‌شده با دستگاه‌های ژاکارد را می‌توان نمونه‌ی اصیل این مدل پارچه دانست. ماشین بافندگی، فرآیند بافت طرح‌های پیچیده را با استفاده از کارت‌های پانچ شده، متحول کرد.

پارچه‌ ژاکارد به دلیل ظاهر شیک و پرجزئیات خود بسیار ارزشمند است؛ نسبتا بادوام و سنگین است و این ویژگی‌ها را می‌توان به وسیله‌ی بافت ژاکارد با استفاده از الیاف پشم یا مواد بادوام دیگر تقویت کرد. تولیدکنندگان منسوجات به دلیل پیچیدگی و هزینه‌ی نسبتا بالا در تولید پارچه‌ی ژاکارد، معمولا از آن در لباس‌های غیررسمی استفاده نمی‌کنند. از پارچه‌ی ژاکارد برای تولید لباس‌های رسمی مانند لباس شب و کت و شلوار مردانه استفاده می‌شود. این پارچه هم‌چنین یک متریال مناسب برای لوازم منزل از جمله پرده، روتختی و روکش مبلمان است.

پارچه‌ی ژاکارد به دلیل تنوع ضخامت‌ و ترکیب الیاف، کاربردی چهار فصل دارد. “پارچه‌ی ژاکارد” می‌تواند در کل سال استفاده شود، زیرا این پارچه را می‌توان با الیاف سبک‌وزن مانند پنبه یا ابریشم برای بهار و تابستان و الیاف سنگین‌تر مانند پشم برای ماه‌های سردتر پاییز و زمستان بافت.

نام پارچه	ژاکارد
سایر اسامی	زر بافت، دمشقی
ترکیب پارچه	الیاف طبیعی یا مصنوعی با بافت تار و پودی
چروک‌پذیری	کم
قابلیت تنفس پارچه	به الیاف مورد استفاده بستگی دارد
توانایی جذب رطوبت	به الیاف مورد استفاده بستگی دارد
کشش پذیری	کم
اولین کشور تولیدکننده	فرانسه
بزرگترین کشور صادرکننده / تولیدکننده	چین یا استرالیا
دمای شستشوی توصیه شده	به الیاف مورد استفاده بستگی دارد
کاربرد	کت و شلوار، لباس‌های رسمی، کراوات، روبان، روتختی، اثاثیه یا لوازم داخلی، پرده، رومیزی

تاریخچه تولید پارچه‌ ژاکارد

قبل از اختراع ماشین بافندگی ژاکارد، بافتن پارچه‌های زینتی با طرح‌های پیچیده زمان‌بر بود. در نتیجه، این پارچه‌ها بسیار گران و فقط برای ثروتمندان قابل استفاده بودند. تا سال 1804، ماشین‌های مختلفی وجود داشت که فرآیند بافت الگوهای پیچیده را تا حدودی آسان‌تر می‌کرد. جوزف ماری ژاکارد با تکیه بر موفقیت‌های مخترعان قبلی مانند Basile Bouchon، Jean Baptiste Falcon و Jacques Vaucanson، فرآیند بافت پارچه را مکانیزه کرده و طرح‌ها را با دستگاه جدیدی که مستقیما به دستگاه‌های بافندگی موجود متصل می‌شد، کامل کرد.

این ماشین بافت با کارت‌های پانچ شده کار می‌کرد. تولیدکنندگان پارچه‌ی ژاکارد طرح را به کمک این کارت‌ها طراحی می‌کردند و الگوهای اختصاصی را می‌بافتند. دستگاه‌های بافندگی مدرن ژاکارد به جای کارت‌ها با استفاده از برنامه‌های رایانه‌ای، الگوها را تولید می‌کنند؛ اما ایده‌ی کارت پانچ‌شده‌ی جوزف ماری ژاکارد نقش مهمی در توسعه علم محاسبات الکترونیکی ایفا کرد.

بعدها، آماردان آمریکایی هرمان هولریث از فناوری کارت پانچ ژاکارد برای جمع‌آوری نتایج سرشماری سال 1890 استفاده کرد. کارت‌های پانچ تا زمان اختراع ورودی دیجیتال در اواسط قرن بیستم، به عنوان مکانیسم‌های اصلی برای کارکرد رایانه‌های الکترونیکی باقی ماندند.

در اوایل دهه‌ی 1800، دیدن بافندگی دستگاه ژاکارد با کارت منگنه شده از اسرار تجاری مورد علاقه بود که شرکت‌های نساجی رقیب به دنبال آن بودند. عملا ماشین بافندگی ژاکارد یک‌باره قیمت پارچه‌های بافته‌شده با طرح پیچیده را به‌ طور چشمگیری کاهش داد تا جایی که مردم عادی برای اولین بار به پارچه‌های کار شده دسترسی پیدا کردند.

نسل جدید پارچه ژاکارد

ماشین بافندگی ژاکارد در طول سال‌ها به طور چشمگیری تکامل یافته و توسط برنامه‌های کامپیوتری کار می‌کند. این ماشین‌های نساجی پیشرفته که ماشین‌های بافندگی ژاکارد کامپیوتری نامیده می‌شوند، نیاز به نیروی انسانی را کاهش می‌دهند و فرآیند بافت پارچه‌های ژاکارد را کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تر می‌کنند.

در دهه‌های اخیر، پارچه‌ی ژاکارد به عنوان لباس، محبوبیت خود را از دست داده است. با این حال، این پارچه‌ی آراسته در عرصه‌ی لوازم خانگی محبوبیت بیشتری پیدا کرده است و مبلمان گران‌‌قیمت معمولا دارای تودوزی ژاکارد هستند. دومین کاربرد پرطرفدار ژاکارد در مصارف خانگی، پرده و روکش لحاف است. با وجود این‌که تولید ژاکارد از زمان ظهور ژاکارد کامپیوتری بسیار ارزان‌تر شده است، پارچه‌ی ژاکارد تا به امروز هم‌چنان یک پارچه‌ی ارزشمند محسوب می‌شود.

مراحل تولید پارچه‌ ژاکارد

تولید این پارچه با استفاده از طیف گسترده‌ای از الیاف نساجی مختلف امکان‌پذیر است.

این تنوع در الیاف مراحل تولید را متنوع کرده است.

1. الیاف اولیه برای بافت پارچه را انتخاب کنید.

منبع هر کدام از الیاف مورد استفاده در این پارچه متنوع است؛ به عنوان مثال، الیاف پنبه از غوزه‌ی گیاه پنبه به دست می‌آید. از سوی دیگر، پشم از حیوانات پشم‌دار تولید می‌شود. تولیدکنندگان نساجی الیاف مصنوعی را با قرار دادن نفت، سلولز یا مواد دیگر در معرض حرارت و فرآیندهای شیمیایی مختلف تولید می‌کنند.

2. الیاف را به رشته‌های باریک نخ تبدیل کنید.

هنگامی که الیاف اولیه تولید شد، تولیدکنندگان پارچه آن را به نخ تبدیل می‌کنند. ریسندگی نخ در انواع ضخامت‌های مختلف امکان‌پذیر است و در برخی موارد، تولیدکنندگان نساجی نخ را در معرض فرآیندهای شیمیایی و فیزیکی مختلف قرار می‌دهند تا دوام یا مقاومت آن در برابر حرارت را بهبود بخشند.

3. ماشین کامپیوتری بافندگی ژاکارد را برنامه ریزی کنید.

پس از تهیه‌ی نخ‌ها، برنامه‌های اختصاصی برای بافت پارچه‌ی ژاکارد آماده می‌شود. هزاران الگوی بافت مختلف برای دستگاه‌های بافندگی ژاکارد کامپیوتری موجود است. هم‌چنین امکان ایجاد طرح‌های جدید وجود دارد و هیچ محدودیتی نیست.

4. آماده‌سازی اولیه‌ی دستگاه

در دستگاه‌های بافندگی مدرن معمولا نخ را از یک مکان مرکزی در بالای دستگاه بافندگی وارد دستگاه بافندگی می‌کنند. سپس دستگاه بافندگی این نخ را به صورت یک شبکه‌ی پیچیده مرتب می‌کند و الگوی مورد نظر را ایجاد می‌کند. برخی از ماشین‌های بافندگی قادر به بافتن چند قطعه پارچه‌ی متفاوت به صورت هم‌زمان هستند.

5. فرآیندهای تکمیلی پس از بافت پارچه

معمولا تولیدکنندگان، تمام قطعات پارچه‌ی تمام‌شده را در معرض مواد شیمیایی قرار می‌دهند که دوام یا مقاومت در برابر حرارت را افزایش می‌دهد.

کاربرد پارچه ژاکارد

در دوران معاصر، از ژاکارد بیشتر به عنوان پرده استفاده می‌شود. هم‌چنین تولیدکنندگان پارچه از ژاکارد برای تولید لباس‌های رسمی مردانه یا زنانه از جمله لباس‌های زینتی و کت و شلوارهای طرح‌دار استفاده کنند.

از دیگر کاربردهای غیر پوشاکی پارچه‌ی ژاکارد می‌توان به کاور بالش و اثاثیه‌ی منزل یا لوازم داخلی اشاره کرد. ژاکارد که معمولا برای مبلمان گران‌قیمت و زینتی در نظر گرفته می‌شود و کمتر روی مبل‌ها و صندلی‌های روزمره استفاده می‌شود، هاله‌ای از ظرافت را به مبلمان معمولی می‌بخشد.

بزرگترین تولید کننده‌ های پارچه ژاکارد

متداول‌ترین انواع الیاف که برای تولید پارچه‌ی ژاکارد استفاده می‌شود پنبه، ابریشم و الیاف مصنوعی است. در برخی موارد ممکن است تولیدکنندگان نساجی از پشم برای تولید پارچه‌ی ژاکارد استفاده کنند.

در حالی که هند بزرگترین تولیدکننده‌ی الیاف پنبه‌ی خام در جهان است، چین بزرگترین تولیدکننده‌ی پوشاک پنبه‌ای شده است. چین هم‌چنین در تولید ابریشم در جهان پیشرو است و این کشور بیشترین الیاف مصنوعی را تولید می‌کند.

از طرف دیگر استرالیا بیش از هر کشور دیگری پشم تولید می‌کند. با این حال، تولیدکنندگان پشم استرالیایی معمولا نخ یا الیاف خام خود را برای تکمیل به چین می‌فرستند. در نتیجه، منشأ اکثر پارچه‌های ژاکارد چین است.

انواع پارچه ژاکارد

هر پارچه‌ای که با ماشین بافندگی ژاکارد بافته شود، پارچه ژاکاردی محسوب می‌شود. انواع مختلفی از پارچه‌ی ژاکارد وجود دارد که در ادامه به چند مورد از رایج‌ ترین گزینه‌ها می‌پردازیم:

1. زربافت (Brocade)

منشأ آن در چین باستان است و اولین بار در غرب، در اوج امپراتوری بیزانس ظاهر شد. پارچه‌ی بروکات یکی از متداول‌ترین پارچه‌های ژاکارد بافته‌شده است. پارچه‌ی بروکات اکثرا ساده و تنها دارای دو رنگ نخ است، اما می توان پارچه‌ی بروکاتی با بیش از پنج رنگ مختلف بافت.

2. بروکاتل (Brocatelle) یا زربافت حاوی گلدوزی برجسته

بروکاتل طرحی شبیه به پارچه‌ی ژاکارد زربافت دارد و فقط با استفاده از دستگاه بافندگی ژاکارد تولید می‌شود. این پارچه معمولا دارای الگوهایی پیچیده‌تر از پارچه‌ی Brocade است و دارای سطوح برجسته و پف‌کرده‌ی متمایز است.

3. ماتلاس (maltase)

پارچه ماتلاس که معمولا به عنوان روتختی و کاور بالش استفاده می‌شود، دارای بافتی برجسته است و در اصل با دست بافته می‌شود. تولید پارچه‌ی ماتلاس با استفاده از ماشین بافندگی ژاکارد یا ماشین لحاف بسیار ساده‌تر است.

4. ژاکارد پنبه‌ای

پارچه‌های ژاکارد نخی معمولا پیچیدگی کمتری دارند و جزو کم‌هزینه‌ترین منسوجاتی هستند که با استفاده از دستگاه بافندگی ژاکارد بافته می‌شوند. پارچه‌های ژاکارد که دارای پنبه هستند تا حد زیادی جایگزین منسوجات ژاکارد کتان شده‌اند.

5. ژاکارد ابریشم

ژاکارد ابریشمی که به عنوان گران‌ترین نوع پارچه‌ی ژاکارد در نظر گرفته می‌شود، معمولا برای تولید الگوهای بروکات پیچیده یا ملیله استفاده می‌شود.

6. ژاکارد پشمی

پارچه‌ی ژاکارد پشمی ریزشی کمتر از ژاکارد ابریشمی دارد. به دلیل خاصیت عایق بودن، ژاکارد پشمی گاهی اوقات برای دوخت لباس‌های زمستانه مانند ژاکت و دستکش نیز استفاده می‌شود.

7. ژاکارد مصنوعی

به دلیل ارزان بودن، برخی از تولیدکنندگان، این پارچه‌ی ژاکارد را ترجیح می‌دهند و به جای ابریشم، پنبه یا پشم از الیاف مصنوعی استفاده می‌کنند. با این حال، ژاکارد مصنوعی کیفیت پایینی داشته و اثرات زیست محیطی کاملا منفی به جا می‌گذارد.

تأثیر پارچه‌ ژاکارد بر محیط زیست

تأثیر زیست‌محیطی پارچه‌ی ژاکارد بسته به نوع الیاف استفاده شده در حین بافت پارچه متفاوت است؛ به عنوان مثال، اگر الیاف پارچه از جنس پنبه‌ باشند، پارچه‌ی ژاکارد ما بسیار زیست‌تخریب‌پذیر خواهد بود. اگر تولید الیاف پنبه با رعایت اصول کشت و ارگانیک باشد، محصول نهایی هیچ‌گونه اثر منفی بر محیط زیست نخواهد گذاشت.

از بین تمام الیافی که برای تولید پارچه‌ی ژاکارد استفاده می‌شود، الیاف ابریشم و پشم دوستدار محیط زیست هستند. کرم ابریشم فقط روی درختان توت زندگی می‌کند و برای تولید ابریشم از کودها یا آفت‌کش‌ها استفاده نمی‌شود. تنها تأثیر بالقوه‌ی منفی زیست‌محیطی تولید پشم، فرسایش خاک است. ما به عنوان مصرف‌کننده وظیفه داریم با انتخاب پارچه‌ی ژاکارد الیاف طبیعی کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنیم.

اما اگر پارچه‌ی شما از الیاف مصنوعی چون پلی‌استر باشد، به دلیل زیست‌تخریب‌ناپذیری، ماده‌ی شیمیایی سمی و خطرناکی برای مدت زمان طولانی وارد اکوسیستم ما خواهد شد.

منابع:

sewport.com