بدون شک لباس اصلی قشقاییها یکی از زیباترین و پوشیده ترین و آزادترین لباسی است که می‌توان در هر زمان و در هر محیطی از آن استفاده کرد.

بدون شک لباس اصلی قشقاییها یکی از زیباترین و پوشیده ترین و آزادترین لباسی است که می‌توان در هر زمان و در هر محیطی از آن استفاده کرد.

قرنهاست با تغییر تمدن و پیشرفت زندگی شهری و پیدا شدن انواع لباسها با مدهای مختلف، زنان ایل همچنان به لباس اصیل خود عشق ورزیده و جز در حالات استثنایی و یا شهرنشینی، حاضر نیستند این پوشش خود را از دست بدهند. لباس زنان عشایر قشقایی ضمن مستوری کامل، برای تحرک و کار کردن هیچ محدودیتی ایجاد نمی کند و تناسب آن با فصول مختلف سال و محافظت از سرما و گرما و با رعایت ارزش اقتصادی آن برای خانواده مثال زدنی است.

حتی لباس مردان هم متناسب با کار و فعالیت زیاد و تحرک و زیبایی خاص خود بوده است.

تغییراتی که در طی سالها در نوع لباس زنان و مردان پیدا شده است بسیار مختصر و برای تکامل و زیباتر شدن بوده و جنبه تظاهر و خودستایی و فخرفروشی نداشته است. تنها تعدادی از مردان ایل به خاطر موقعیت زندگی و معاشرت و مراوده با شهر به جای «شال و آرخالق» از کاپشن و شلوار استفاده می‌کنند.

نگاهی اجمالی بر لباس قشقایی:

ایل قشقایی، ‌دارای تمدن و فرهنگ و لباس مخصوص به خود است. در سال ۱۹۹۷ میلادی در جشنواره لباسهای محلی در تهران، لباس قشقایی زیباترین لباس شناخته شد. این زیبایی بیشتر به خاطر ظاهر لباس و طرز پوشش آن است.

لباسهای محلی مردان و زنان قشقایی جاذبه های خاصی دارد و آوازه آن تا دوردست ها نیز رفته و امروزه به یکی از مهمترین جاذبه های فرهنگی این قوم تبدیل شده است. پوشاک زنان عشایر شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش است که بیشتر در رنگهای بسیار شاد و متنوع و الهام گرفته از طبیعت تهیه می شود. پوشاک مردان ایل را هم کلاه، پیراهن، آرخالق، شال کمر، چقه و کپنک تشکیل می‌دهند. ایلاتی ها در گذشته دارای آرخالق و شال و کلاه‌های بدون لبه و نمدی بوده‌اند و در عصر یهلوی ناچار شدند مثل دیگران لباس یک شکل بپوشند.

لباس مردان قشقایی:

در قرن نوزدهم، مردان عادی ایل قشقایی، شلوارهای دمپا گشاد (تنبان)، پیراهن‌های بی‌یقه (قیناق)، عبایی بلند (آرخالق) که با شال محکمش می‌کردند و قبای نمدی گرم (کپنک) می‌پوشیدند و کلاه نمدی سیاه گردی (برک) نیز بر سر می‌گذاشتند. تفنگ، چاقو، خنجر، شمشیر و چماق نیز از مهمترین قسمت‌های آراستگی مردان به شمار می‌آمد. در حالی که در شهرها، خاصان قشقایی به ویژه عالی مقامانشان، لباسی شبیه به خاصان قاجاری می‌پوشیدند: پیراهن بی یقه، عبای بلند و کلاه پوستی بلند و دواری که گاه سرش تخت بود.

در آغاز قرن بیستم، مردها پیراهن بی یقه سفید، شلوار گشاد سیاه که دم پایشان جمع شده بود، قبایی که جلویش با کمربند بسته می‌شد و کلاه کوتاه و گرد نمدی می‌پوشیدند. بعضی مردها نیز ژاکت‌های پوستی و جلیقه‌های نمدی می‌پوشیدند. پاپوششان نیز مانند همه ایران گیوه (ملکی) بود. برای جشن‌ها، شکار و جنگ، مردها عبای نازکی به نام چوقا می‌پوشیدند. بستن قطار فشنگ نیز مایه مباهات بود. مردهای طوایف گوناگون قشقایی بر اساس کمربند و شیوه بستن قطار فشنگ‌شان قابل تشخیص بودند.

از ۱۳۰۷ که رضاشاه پوشیدن لباس‌های محلی را ممنوع کرد تا سال ۱۳۲۰ که مجبور به استعفا شد، مردان قشقایی از پوشیدن قبا، کمربند و کلاهشان منع شدند. آنها مانند تمامی مردم ایران (به جز روحانیون) مجبور به پوشیدن لباس‌های غربی شدند. پس از ۱۳۲۰، قشقایی‌ها به پوشیدن لباس‌های گذشته‌شان روی آوردند، با این تفاوت که آرخالق به لباس مهمانی تبدیل شد و چوقا ور افتاد. در همین زمان ناصرخان قشقایی، کلاهی جدید به نام کلاه دوگوشی به قشقایی‌ها عرضه کرد که در رنگ‌های نخودی، مازویی و خاکستری از نمد ساخته می‌شد. این کلاه به سرعت توسط مردان قشقایی پذیرفته شد و به سمبلی از قدرت، خودمختاری و هویت قشقایی‌ها بدل شد.

آرخالق هم که دارای چاک جلو بوده و از پشت کتف (آرخا – Arkha) به تن می‌شد، هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. طول این لباس تا پایین‌تر از زانو است که علاوه بر راحتی پوشیدن آن، زیبایی خاص خود را دارد. به علاوه، هنگام کار و فعالیت می توان قسمت پایین آنرا جمع کرد. قسمت های مختلف لباس مردان قشقایی به شرح زیر است:

 کلاه دوگوشه:

بی کلاه بودن در ایل عملی زشت است؛ پس مردان موظفند همیشه کلاهی بر سر داشته باشند. قبل از جنگ جهانی، کلاه قشقایی ها تقریبا شبیه کلاه بختیاری‌ها بود اما با ابتکار خوانین قشقایی، کلاه نمدی دو گوش فعلی ساخته شد. این کلاه که پس از وقایع سال ۱۳۲۰ با الهام از کلاه‌های قدیمی تورکان در دوره ایستمی خان بازسازی شده است، به نقلی دلالت بر میل تسلط بر شرق و غرب داشته است.

کلاه دو گوشه از جنس کرکهای ظریف و لطیف  است که توسط نمدمال های ماهر و با تجربه محلی مالیده و تهیه می‌شد. شکل این کلاه شبیه تاج است. از خصوصیات این کلاه‌ها، علاوه بر زیبایی و وقار، این است که به علت سنگینی، با هر باد و طوفانی از سر نمی‌افتد. همچنین هنگام تابش آفتاب می‌توان گوشه آن را سایبان صورت کرد. کلاه دو گوشی معمولا در دو رنگ نخودی و خاکستری تیره دیده می‌شود.

 آرخالق مردانه:

آرخالق، لباس بلند و گشادی است که به علت داشتن دو چاک طویل در طرفین که تا بالای زانو می آید، می‌توان دامن های آن را بالا زد که هنگام دویدن و راهپیمایی، دست و پاگیر نباشد. این لباس را بدون شال نمی‌پوشند.

شال کمر:

شال آرخالق، ۵ یا ۶ متر پارچه قهوه ای یا سفید ضخیم است که از روی آرخالق به روی کمر می‌پیچند. این شال علاوه بر زیبایی، موجب سالم ماندن مهره‌های کمر در حرکات سریع و برداشتن بارهای سنگین هنگام کوچ و نیز استفاده از آن به عنوان جیب برای نگهداری پول، سیگار، چُپُق، شانه و … است

چقه:

چقه نوعی بافته مخصوص است به رنگ کرم که برای زیبایی و جلوه لباس مورد استفاده قرار گرفته و معمولاً با شال و آرخالق پوشیده می‌شود.

لباس زنان قشقایی:

با توجه به اینکه زنها در کارهای ایل نقش فعالی دارند نوع پوشش آنها نیز بسیار مهم است. شاید زیبایی لباس زنان قشقایی و پوشش خاص آن با هیچ لباسی قابل مقایسه نباشد؛ از این رو  امروزه در بیشتر محلات غیرقشقایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

در قرن‌های نوزدهم و بیستم، لباس زنان قشقایی شبیه لباس دیگر زنان عشایر جنوب غربی ایران بود. آنها این لباس را تا ۱۳۵۰ حفظ کرده و تا ۱۳۷۰ با تفاوت‌هایی هنوز می‌پوشیدند.

لباس زنان قشقایی با رنگارنگی و تنوع اش شناخته می‌شود. زنان، دامن چند لایه (شلیته، تنبان)، تونیک (قیناق) با شکاف در دو سمتش و ژاکت کوتاه (آرخالق) می‌پوشند. بر روی کلاه‌های کوچکشان (کلاقچه) نیز تور روسری مانندی (چارقد) می‌پوشند.

پس از سال ۱۳۲۰، به لباس زن‌های قشقایی، پیشانی‌بند ابریشمی‌ (یاقلق، قالاق) نیز اضافه شد که دور سرشان (روی چارقد) می‌پیچیدند. جواهرات (گردنبند، سنجاق چارقد، گوشواره و النگو) نیز وابستگی و ثروت خانوادگی را می‌نمایاند.

زنان طوایف گوناگون قشقایی معمولاً با لباس، پیشانی‌بند و رنگ‌های لباسشان شناخته می‌شوند. زنان قشقایی هیچ‌گاه صورتشان را نمی‌پوشاندند. آنها کفش‌های دست ساز معمول در ایران را به پا می‌کنند. لباس زنان قشقایی نیز از بخشهای زیر تشکیل شده است:

 پیراهن زنانه (آرخالق):

این پیراهن زنانه از شانه تا قوزک پا بلندی دارد و از انتهای بالا تنه به دو قسمت جلو و عقب تقسیم می‌شود. بلندی آن باعث سنگینی است لذا باعث می شود سینه از جلو کاملا پوشیده نشان داده شود و چاک دار بودن آن، راحتی راه رفتن را ایجاد می کند و به زیبایی آن می‌افزاید.

تورکی تومبان (تنبان تورکی):

از پارچه های سبک به صورت چین چین دوخته می شود. چین خوردگی آن به این خاطر است که در صورت وزش باد و جمع شدن یک طرف آن، چین های بعدی جای آن را گرفته و پوشش از بین نمی رود و برای زیباتر شدن آن از پارچه های بیشتری استفاده می‌کنند و یا یک یا دو تنبان تورکی روی هم می‌پوشند. تنبان تورکی در میان عشایر لر زبان به «تمبون قری» معروف است.

چارقد:

پارچه نازکی که طرح خاصی دارد و قسمت سر، به جز صورت را می پوشاند.

دستمال:

روی چارقد به پیشانی بسته می شود و در حالت کلی از سرما خوردگی جلو گیری می‌کند اما فلسفه مهم تر این است که مغز، قسمت با ارزش بدن بوده و باید از آن محافظت کرد و در ضمن باید آن را ترمیم کرد، به همین خاطر جنس آنها تا حد ممکن باید از پارچه های قیمتی چون ابریشم و حریر باشد.