دارایی بافی یا ایکات، یک سبک خاصی از رنگرزی پارچه است؛ این سبک در اصل به دلیل تفاوت با سایر روش‌های رنگرزی شناخته می‌شود. این هنر بسیار اصیل و قدیمی است و منسوجات آن طرفداران زیادی در سراسر جهان دارد. برای توضیح دقیق‌تر، این مطلب را به بررسی دارایی بافی اختصاص می‌دهیم.
آشنایی با مفهوم کلی ایکات (دارایی بافی)
اصطلاح ایکات (E-cot)، در کل دارای سه معنی است که باهم مرتبط هستند. در معنای نخست، ایکات یک تکنیک رنگرزی است که برای ایجاد یک الگوی متمایز روی پارچه انجام می‌گیرد. طبق مفهوم دوم، نوعی روش برای بافت پارچه است. در حالت سوم نیز نام نوعی پارچه به نام «دارایی» است که با سبک «دارایی بافی» تولید می‌شود. همچنین واژه «ایکات» یک کلمه مالایی به معنای رنگ زدن و گره زدن است. اصطلاح ایکات همچنین منشا اندونزیایی نیز دارد؛ در اوایل قرن بیستم زمانی که دانشمندان هلندی مطالعه روی سنت‌های غنی نساجی را آغاز کردند، این اصطلاح به فهرست واژگان نساجی اروپا نیز وارد شد. با اینحال در زبان فارسی با عنوان «دارایی بافی» معروف است. این شیوه بافت پارچه از گذشته تاکنون، در تعداد کثیری از کشورهای جهان رایج است و هرکشور سبک تولید خاص خود را دارد. با این حال، منسوجات نهایی همگی با عنوان ایکات به مردم عرضه می‌گردند.
دارایی بافی چیست؟
دارایی بافی، در واقع یک هنر اصیل برای ایجاد طرح‌های خاص روی پارچه است. در بیانی دیگر یک سبک کهن برای منقوش کردن پارچه است. انجام این کار زحمات بسیار زیادی می‌طلبد و هرگز کار ساده‌ای نیست. نکته مهمی که درباره دارایی بافی وجود دارد، این است که روند رنگرزی پیش از شروع بافت پارچه انجام می‌گیرد و با جزئیات و مراحل پیچیده‌ای انجام می‌گیرد. بهتر است پیش از بررسی مراحل و روش انجام این هنر زیبا، با تاریخچه آن آشنا شویم.
تاریخچه دارایی بافی چیست؟
کشورهای آسیایی؛ آغازگر دارایی بافی اصیل
منابع معتقدند که هنر ایکات، به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. ولی از آنجایی که منسوجات نساجی از بین رونده هستند، تاریخ دقیقی برای زمان پیدایش ایکات در دست نیست. با اینحال به طور قطع می‌دانیم که برای نخستین بار از کشورهای آسیایی آغاز شده است. در واقع، مردم کشورهای آسیای شرقی برای اولین بار این سبک از بافت پارچه را کشف کردند؛ برای مثال، مردم کشور استرالیا، هند و آسیای مرکزی که سنت‌های مشابهی در این زمینه با یکدیگر دارند. این هنر درطول سال‌ها به مناطق مختلف جهان گسترش یافته و به مرور آوازه آن به سراسر جهان رسیده است.
جالب است بدانید که در گذشته، هرکدام از مردم جهان لباس‌های دارایی بافی را به عناوین مختلف می‌پوشیدند. این قانون امروزه نیز در برخی مناطق حاکم است. برای مثال، «اویغور‌ها» این لباس‌ها را فقط برای استفاده زنان مناسب می‌دانند. آنها معتقدند که رنگ مشکی انتخابی مناسب برای زنان مسن است؛ در مقابل رنگ‌های طلایی، زرد، آبی و بنفش را زنان جوان متاهل استفاده می‌کنند. رنگ قرمز نیز متعلق به دختران جوان است.
نکته: اویغور‌ها، مردمانی ترک‌تبار و مسلمان هستند که در استان سین‌کیانگ کشور چین زندگی می‌کنند.
خلاقیت برخی مناطق در انجام دارایی بافی
در قرن نوزدهم، واحه‌های صحرای جاده ابریشمِ بخارا، سمرقند، هوتان و کاشغر (از شهرهای قدیمی چین)، به خاطر تولید ایکات ابریشم ازبکی ایغوری معروف بودند. زیرا این مناطق دارای یک فرهنگ با سابقه و غنی در تولید ایکات هستند. همچنین هرکدام از این مناطق علاوه‌بر پیروی از سبک رایج ایکات، سبک‌های جدیدی را نیز در این زمینه اختراع کردند.
برای مثال دارایی بافی در استان اوشیما ژاپن، یک سبک بسیار منحصر به فرد است؛ به گونه‌ای که نخ‌های تار و پود، هر دو به عنوان تار برای بافتن پارچه‌های ایکات کاربرد دارند. همچنین، این نخ‌ها در جهت بافت ایکات به صورت نقطه‌ای رنگ می‌شوند. در نهایت، نخ‌های رنگ شده در پارچه بافته می‌شوند. البته این فرایند در شهرهای جاوا و بالی اندونزی نیز رایج است.
کشور کامبوج، بهترین تولید‌کننده نساجی
درقرن نوزدهم، ایکات کشور کامبوج در گروه بهترین منسوجات جهان قرار داشت؛ برای مثال پارچه ایکات کامبوجیایی، به اندازه‌ای با ارزش بود که پادشاه تایلند هنگام سفر به آمریکا، چند متر از این پارچه را به رئیس جمهور وقت آمریکا «فرانکلین پیرس» هدیه داد. درآن دوره، بافندگان بسیار ماهری در کشور کامبوج زندگی می‌کردند که کار آنها تولید دارایی‌های بسیار اصیل و گران‌قیمت بود. با اینحال متاسفانه آثار این هنر اصیل کشور کامبوج، در طول جنگ‌های اواسط قرن بیستم بین کشورهای چین و هندوستان تا حدودی از بین رفت. زیرا بیشتر بافندگان کشته شدند و تمام جزئیات مربوط به این هنر تا مدتی به فراموشی رفت.
اما جالب است بدانید که شخصی به نام «کیکو موریموتو»، که از پیشگامان معرفی آیکات کامبوجیایی است، در سال ۱۹۹۵ از ژاپن به کامبوج نقل مکان کرد و در آنجا با دو خانم سالخورده که از بازماندگان آن دوره بودند آشنا شد. کیکو با کمک این دو هنرمند، در تلاش بود تا هنر دارایی بافی کامبوجیایی را به نسل جدید آموزش بدهد. او در احیای این هنر اصیل نقش مهمی ایفا کرد. امروزه اصیل‌ترین محصولات دارایی بافی در کشور کامبوج، دامن‌های زنانه «سامپوت هول» و «پیدان‌ها» هستند. پیدان‌ها، آویز‌های دیواری با طرح ایکات هستند که برای تزئین خانه هنگام مراسم‌های خاص استفاده کاربرد دارند.
تایلند و لباس‌های تشریفاتی
در کشور تایلند، آیکات با نوعی پارچه با نام ماتمی (Matmi) موجود است که از سال‌های دور برای استفاده اشراف رواج یافت. همچنین از دیگر کاربرد‌های دارایی بافی در کشور تایلند، می توانیم به لباس‌های تشریفاتی در قبایل «کارن» و «لاوا» که در شمال تایلند سکونت دارند اشاره کنیم.
آمریکای لاتین، مرکز لباس‌های سنتی دارایی بافی
الگو‌های مختلف دارایی بافی در بین مردم آمریکای لاتین بسیار پرطرفدار است. برای مثال، مردم کشورهای آرژانتین، بولیوی، برزیل، شیلی، کلمبیا و مکزیک، علاقه زیادی به محصولات دارایی بافی دارند.
از نظر مردم این کشورها، رنگرزی پارچه قبل از بافت باعث صرفه جویی در هزینه و زمان بافنده می‌شود. لباس‌های محلی و محبوب دارایی بافی در این کشورها شامل موارد زیر است:
۱. شال ربوزوس (rebozos) مکزیک
۲. شال ماپوچه (Mapuche) شیلی
۳. لباس پانچو (poncho) شیلی.
ایران، از اصیل‌ترین تولیدکنندگان دارایی بافی
همانطور که می‌دانیم، صنعت نساجی از اصیل‌ترین هنر‌های مردم ایران است. جالب است بدانید که یک باور عامیانه در مورد دارایی بافی در ایران وجود دارد؛ اینکه چون درگذشته فقط اشخاص ثروتمند توانایی خرید این پارچه را داشتند، نام پارچه «دارایی» نام گرفته است. همچنین اگر خانواده‌ای به فرزند خود پارچه «دارایی» جهیزیه می‌داد، به این معنی بود که آن زن با یک سرمایه اصیل به خانه شوهر رفته و متمول است.
از گذشته‌های دور نیز دارایی بافی در شهر‌هایی مانند کاشان، یزد و تبریز رواج داشت؛ با اینحال به مرور زمان، رو به زوال رفت. تا جایی که می‌دانیم، امروزه در ایران، این هنر زیبا فقط در شهر یزد انجام می‌گیرد. کارگاه‌های مخصوص دارایی بافی در شهر یزد، دارایی را در نقش‌ها و رنگ‌های مختلف تولید می‌کنند و در بازارچه‌های بافت سنتی یا خانه‌های قدیمی به فروش می‌رسانند. از جمله طرح‌هایی که روی دارایی بافی اعمال می‌شود، راه راه، شطرنجی، گل‌گلی و چند طرح دیگر است که ظاهری بسیار زیبا دارند.
مراحل انجام دارایی بافی چیست؟
۱. در ابتدا و پیش از رنگرزی، بافندگان نخ‌های ابریشم را در چند رشته و دسته مرتب می‌کنند.
۲. یک قسمت یا قسمت‌هایی از نخ‌ها را با استفاده از پوشش‌های خاص گره می‌زنند تا در مقابل رنگرزی مقاومت کند.
نکته: این قسمت‌ها در اصل برای ایجاد طرح کلی پارچه آماده سازی می‌شوند.
۳. بافنده، الیاف را برای رنگرزی در حمام رنگ قرار می‌دهد. این مرحله، در اصل همان مرحله‌ای است که باید الیاف زیر گره بدون رنگ باقی بمانند تا طرح مورد نظر شکل بگیرد.
۴. بعد از اتمام رنگرزی با رنگ‌های متفاوت، سازنده گره‌ها را باز می‌کند تا طرح نهایی هویدا شود.
۵. سازنده الیاف را روی دستگاه دارایی بافی می‌بندد تا خشک شده و فرآیند بافت را آغاز کند.
۶. تار‌ها را به روش‌های مختلف به هم می‌بافند تا پارچه را تولید کنند.
سه روش کلی برای انجام دارایی بافی چیست؟
چگونگی انجام دارایی‌بافی، به‌طور کامل با شکل نهایی پارچه و طرحی که قرار است روی آن اعمال شود مرتبط است. اما اگر دقیق‌تر توضیح بدهیم، انجام دارایی‌بافی دارای سه روش است:
۱. دارایی تار
۲. دارایی پود
۳. دارایی بافی مضاعف
هرکدام از این روشها متفاوت با یکدیگر هستند. همچنبن باید به این نکته توجه داشته باشیم که برای انجام هر سه روش، الیاف را به چوب می‌کشند تا نقش نهایی را شکل بدهند. و اینکه در هر سه روش، سخت‌ترین و وقت گیر‌ترین کار باز کردن و بستن گره‌ها حین انجام رنگرزی است. هرچقدر طرح پیچیده‌تر باشد، مراحل باز و بسته کردن گره‌ها و انجام رنگرزی نیز سخت‌تر و پیچیده‌تر خواهد بود.
۱. دارایی بافی تار
این روش، اولین و رایج‌ترین نوع دارایی بافی است و مردم جهان از دیرباز با آن آشنا هستند. در ایکات به روش تار، فقط نخ‌های تار طبق یک الگوی مشخص رنگ می‌شوند و رنگ نخ‌های پود ثابت (بدون رنگ) است.
۲. دارایی بافی پود
این سبک، به نوعی نقطه مقابل سبک تار است. در دارایی بافی با سبک پود، فقط نخ‌های پود رنگرزی می‌شوند. این سبک، بسیار کندتر از سبک تار پیش می‌رود؛ زیرا نخ‌های پود هربار پس از عبور از شاتل (نوعی ماشین بافندگی)، باید با دقت تنظیم شوند تا مشکلی در طرح کلی ایجاد نشود.
۳. دارایی بافی مضاعف
دارایی بافی مضاعف، سخت‌ترین و پیچیده‌ترین سبک دارایی بافی است. به‌این دلیل که دقت و ظرافت عمل در این سبک بسیار بالاست و انجام آن نیازمند مهارت است. سبک انجام آن، به این گونه است که هم نخ‌های تار و هم نخ‌های پود قبل از بافت رنگرزی می‌شوند. از آنجایی که مراحل انجام آن بسیار مفصل و پیچیده است، به همین چند خط بسنده می‌کنیم.
منابع می‌گویند که این سبک فقط در سه کشور هند، ژاپن و اندونزی انجام می‌شود. همچنین توجه داشته باشید که دارایی بافی مضاعف، دستاوردی فوق العاده زیبا در هنر نساجی است و محصولات حاصل بسیار گران قیمت هستند. در توضیح جزئی‌تر، این محصولات در کشور اندونزی و شهر بالی با امکانات زیاد تولید می‌شوند و بسیار با ارزش‌اند. در هندوستان، محصولات دارایی بافی مضاعف در منطقه «پوتاپاکا» یافت می‌شوند. همچنین در کشور ژاپن نیز این محصولات در جزیره «اوکیناوا» تولید می‌گردند.
کاربرد منسوجات دارایی بافی چیست؟
منسوجات دارایی بافی در زمینه‌های مختلف کاربرد دارند. با اینحال اگر بخواهیم به‌طور مشخص بررسی کنیم، شامل موارد زیر است:
۱. پوشاک
۲. اکسسوری
۳. دکوراسیون
کاربرد دارایی بافی در پوشاک
در ایران و بیشتر کشور‌هایی که در بخش تاریخچه بررسی کردیم، منسوجات دارایی بافی در لباس‌هایی مانند شلوار‌های کشی، بلوز، لباس‌ها و پیراهن‌های محلی، شال و روسری کاربرد دارند. در حالت کلی، منسوجات ایکات در صنعت مد نیز محبوبیت دارند.
نکته: کاربرد پوشاک دارایی بافی، در لباس زنانه بیشتر از لباس مردانه کاربرد دارند.
کاربرد دارایی بافی در اکسسوری
طرح‌های ایکات در مورد اکسسوری نیز بسیار محبوب هستند. برای مثال، کفش، کیف، کیف پول، کمربند و حتی بند ساعت از جمله اکسسوری‌هایی هستند که با طرح دارایی بافی در دسترس اند. اما باید توجه داشته باشیم که این طرح‌ها چندان اصیل نیستند؛ یعنی احتمال دارد به جای رنگرزی اصیل، صرفا یک چاپ ساده روی اکسسوری‌ها باشد.
کاربرد دارایی بافی در دکوراسیون
طرح‌های دارایی بافی در دنیای دکوراسیون، بسیار وسیع و جذاب است. برای مثال، یک طرح روی دیوار، یک نقاشی در فضای خانه، پارچه مبل، روبالشی، ملحفه و دیگر موارد از کاربرد‌های مهم دارایی بافی در دکوراسیون است.
بررسی چند نکته مهم در مورد کیفیت منسوجات دارایی بافی
کیفیت پارچه‌های دارایی، با دو مورد مهم مرتبط است؛ نخست، نوع بافت و دوم کیفیت بافت.
در مورد نوع بافت باید بگوئیم که برخی از انواع ایکات، پیچیده‌تر و زیبا‌تر از انواع دیگر هستند. هرچقدر طرح ایکات زیبا‌تر باشد، شما به خرید آن پارچه مشتاق‌تر خواهید بود.
در ارتباط با کیفیت پارچه همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، ده‌ها روش برای بافت و رنگرزی ایکات وجود دارد. برخی از بافندگان با تکنیک‌های آبا و اجدادی و اصیل رنگرزی را انجام می‌دهند. برخی دیگر پارچه‌های دارایی نیز با ماشین‌آلات سنگین کارخانه‌ای که اصالت آنچنانی ندارند تولید می‌شوند. دسته دوم معمولا ارزان‌ترین نوع ایکات است که کیفیت پایینی دارد. دسته اول هنر دست بوده و گران‌قیمت است.
روند تولید دارایی بافی چگونه بر محیط زیست تاثیر می‌گذارد؟
روند تولید دارایی بافی و تاثیر آن بر محیط زیست، به طور کامل با سبک و روش تولید آن مرتبط است. در قدم بعدی، به الیافی که پارچه با آن تولید می‌گردد مرتبط است که باهم بررسی می‌کنیم:
دارایی بافی با الیاف طبیعی
در حالی که محیط زیست با تولید الیاف طبیعی هم آلوده می‌شود، اما این دسته از منسوجات زیان کمتری نسبت به پارچه‌های مصنوعی برای محیط زیست دارند. دلیل نخست این امر، سبک تولید و پرورش الیاف طبیعی است. برای مثال، تولید ناپایدار پنبه، بیشترین آلودگی را برای طبیعت دارد. این در حالی است که پرورش پنبه با استفاده از روش‌های پایدار و ارگانیک امکان‌پذیر است؛ اما متاسفانه در سراسر جهان عادی و رایج نیست. چرا که اکثر تولید کنندگان پنبه، از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی استفاده می‌کنند. چون این سبک بسیار ارزان‌تر است؛ با اینحال، نتایج و پیامد‌های آن فاجعه‌بار است. با اینحال در میان الیاف طبیعی، تولید ابریشم که تولید آیکات اصیل مربوط به آن است نیازی به آفت کش یا کود ندارد.
دارایی بافی با الیاف مصنوعی
یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های الیاف طبیعی و مصنوعی، در این است که الیاف طبیعی زیست تخریب پذیر هستند. برای مثال، هر فیبر طبیعی در عرض ۱۰۰ سال یا کمتر به بیوسفر باز می‌گردد. اما طبق تخمین‌های موجود، ممکن است ده‌ها هزار سال طول بکشد تا پلاستیک‌ها و الیاف مصنوعی به طور کامل در طبیعت از بین بروند. چون الیاف مصنوعی در قوانینی مخالف با قوانین طبیعی تولید شدند و از این رو الیاف مصنوعی و محیط طبیعی هرگز دیگر را درک نمی‌کنند و با هم ترکیب نمی‌شوند. به همین دلیل است که کوه‌هایی از زباله‌های پلاستیکی، در سراسر جهان انباشته شده‌اند و حیات کره زمین را به خطر می‌اندازند.
با اینحال، اگر تولید ایکات نیز مانند دیگر تولیدات نساجی با الیاف مصنوعی انجام گیرد، به طور کامل در مخالفت با قوانین طبیعی است و تاثیرات فاجعه باری به جای خواهد گذاشت.
نکات مهم ایمنی و بهداشتی در مورد دارایی بافی
بعد از بررسی تاثیر تولید ایکات بر محیط زیست، به نکات مهمی در زمینه ایمنی و تایید بهداشتی ایکات می‌ٰرسیم. در اینکه این موارد در ایران نیز قابل بررسی هستند یا نه اطلاعی نداریم. با اینحال در جغرافیای جهانی، چند گواهینامه موجود است که روش صحیح تولید ایکات را تضمین می‌کنند.
۱. گواهی کنندههای ابریشم
سازمان Silk Mark، بزرگ‌ترین گواهی کننده پارچه‌های ابریشمی در جهان است. این سازمان در هند مستقر است. درطول سال‌ها، این سازمان هزاران تولید کننده ابریشم تایید کرده است.
۲. گواهی کنندههای پنبه
منابع می‌گویند، اگر سازمان USDA سبک تولید پنبه را تایید کند، یعنی مردم می‌توانند با آرامش کامل از آن پارچه استفاده کنند.
۳. گواهی کنندههای پشم
یک سازمان معتبر به نام Woolmark نیز اگر روند تولید پشم را تایید کند، مردم به آن اعتماد می‌کنند
۴. گواهی کنندههای فیبر مصنوعی
ISO، یکی از سازمان‌هایی است که گواهی‌های خلوص و کیفیت را برای الیاف مصنوعی ارائه می‌دهد. اگر پارچه ایکات قابل بازیافت باشد، احتمال دارد که برای دریافت گواهینامه استاندارد جهانی نیز واجد شرایط باشد.
سخن آخر
دارایی بافی به نوعی یک سبک جادویی در رنگرزی و تولید پارچه است. منسوجات آن بسیاز جذاب و زیبا هستند. در این مطلب، سعی داشتیم تمام ابعاد مربوط به دارایی بافی این هنر اصیل و ماندگار را بررسی کنیم. اگر شما نیز به منسوجات دارایی بافی علاقه مندید و یا از آنها استفاده کرده‌اید، لطفا نظرات و تجربه‌های خود را در قسمت دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید از همراهی‌تان ممنونیم.
هیچ محصولی در سبد خرید نیست. 
Persian 
English