آرت دکو یا هنر تزئینی

جنبشِ آرت دکو سبکی جدید و مجلل بود که هیجان عصر ماشینی و کمال طلبی های دهه‌های خروشان قرن بیستم را به تصویر می‌کشید. آرت دکو یا هنر تزئینی به‌طور رسمی در سال ۱۹۲۵ در پاریس پایه‌گذاری شد و به‌سرعت در بقیهٔ کشورهای اروپایی و آمریکا گسترش پیدا کرد. این سبک به‌ طرز باورنکردنی ای مؤثر بود و زمینه‌های طراحی در هنر و معماری، مد و جواهرات، صنعت و طراحی داخلی، هنرهای گرافیکی و حتی فیلم‌سازی را در بر گرفت. در اینجا نگاهی کوتاه به دنیای ظریف سبکِ آرت دکو خواهیم انداخت. 

شروع جنبش آرت دکو  را می‌توان به نمایشگاه بین‌المللی هنر دکوراسیون و صنایع مدرن در سال ۱۹۲۵ که توسط گروهی از هنرمندان پاریسی برگزار شد نسبت داد. البته که هیچ جنبش هنری بدون پیش‌زمینه به وجود نیامده است. آرت دکو و یا همان‌طور که در آن زمان شناخته می‌شد؛ سبک مدرن ،گلچینی از تأثیرات التقاطی را با خود به ارمغان آورد. می‌توان گفت این سبک ریشه در نظریه‌های هنر مدرن مانند کوبیسم و آینده‌گرایی دارد. از نظر بصری این سبک دارای اشکال ریاضی، هندسی و متبلور است که از شناسه‌های کوبیسم است و از نظر مفهومی آرت دکو با عشق پرشورِ عصر ماشین که زیربنای آثار آینده‌پژوهان دهه قبل است اشتراکات زیادی داشت، البته بدون  تهاجم. 

همهٔ این‌ها کنار هم جمع شده و سبکی جدید، فاخر و بسیار جذاب به وجود آوردند. آرت دکو نمایانگر جدا شدن از جنبش آرت نوو بود که در اوایل قرن بیستم شهرت داشت. درحالی‌ که آرت نوو تماماً دربارهٔ منحنی‌های زیبا و نقوش طبیعی دلربا مانند گل و یا پرندگان بود، آرت دکو نمادی برای ادای احترام به جهان ساخته‌شده به دست بشر بود. با توجه به اینکه که ربع اول قرن بیستم شاهد ظهور اتومبیل، هواپیما، لامپ‌های الکتریکی و آسمان‌خراش‌های بلند بود. مطمئناً تمام این تغییرات و پروسه‌های فناوری با هیجان زیادی به همراه بوده است و جنبش آرت دکو این جنبهٔ خوش‌بینانه و آینده‌نگر از تاریخ را به تصویر کشید. 

آرت دکو: براق، هندسی و جذاب 

استایل مدرن به داشتن خطوط و فرم‌های مستقیم، استفاده از اشکال هندسی تکراری و طرح‌های جسورانه شناخته‌شده است. آرت دکو به دلیل زیبایی ساده و مدرن طرفداران زیادی پیدا کرد. طراحان هنر تزئینی در پی چیزهای جدید از موادی استفاده می کردند که به‌ وضوح ساختهٔ دست بشر بود مانند فولاد ضد زنگ برای معماری و باکلیت برای جواهرات. لاک، چوب منبت و شیشه از دیگر گزینه‌های محبوبی بود که برای ایجاد خطوط شفاف و براق و الگوهای کنتراست در آرت دکو استفاده می‌شد. رنگ‌های سرد برای جواهرات متداول‌تر بودند مانند پلاتین، الماس و یاقوت کبود. درزمینهٔ دکوراسیون منزل آرت دکو پالتی از سایه‌های آبی یخی مخلوط با کروم عایق و شیشه‌ای دارد. آینه‌ها در این سبک جایگاه ویژه‌ای دارند و حتی آن‌ها خطوط براق و اشکال پله‌ای از سبک آرت دکو را دارا هستند. 

دانستن تاریخچهٔ فرهنگی این سبک حائز اهمیت است. سال ۱۹۲۴ خیلی با ویرانی‌های جنگ جهانی اول فاصله نداشت. سال‌های جنگ دوره‌ای شوکه کننده‌ای بود که در آن جهان اولین ( و آخرین ) طعم نابودی کامل ناشی از فنون و تجهیزات مدرن جنگ را می‌چشید. اصطلاح “پوسته شوکه شده” در طول جنگ جهانی اول برای توصیف واکنش استرسی رزمی که توسط سربازان بی‌شماری درنتیجهٔ جنگ طاقت‌فرسا متحمل شده بودند ابداع شد. پس از تحمل این کابوس در بیداری عموم مردم آماده بودند تا جدیت را بپذیرند و از زرق‌وبرق و تجملاتی که از ویژگی‌های اساسی سبک آرت دکو بود استقبال کنند. 

تاثیر آرت دکو در پوشش نوازندگانِ عصر جاز 

آرت دکو جزئی جدایی‌ناپذیر از عناصر دورهٔ جاز بود. در کلوپ‌های شبانهٔ پر دود پاریس مانند کلوپ‌هایی که جوزفین بیکر نماد عصر جاز در آن‌ها اجرا می کرد. روح آرت دکو تماماً خشم بود. یک تفکر بین‌المللی سرشار از زرق  برق و زندگی سطح بالا در دهه‌های قرن بیستم و آرت دکو نمایان بود. از نظر بسیاری کتاب کلاسیک گتسبی بزرگ از اسکات فیتزجرالد بیانی عالی از این دوران در بین دو جنگ جهانی است. 

تأثیر آرت دکو را می‌توان در مد و جواهرات سال ۱۹۲۰ به‌خوبی دید. وقتی به لباس‌هایی که توسط نوازندگان پوشیده می‌شدند نگاه می‌کنید، فوراً متوجه نیم‌رخ راست لباس که همان اشکال هندسی را به نمایش می‌گذاشتند که در سبک مدرن یا آرت دکو معمول بود، می‌شوید. لباس‌هایی که توسط نوازندگان پوشیده می‌شد ریشه‌ای اساسی در لباس‌های کرستی داشت که قبل از آن‌ها وجود داشت و همه جزئی از مدرنیسم جدید و روح آزادشده زنان جوان عصر جاز بود. طراحی آرت دکو نیز در طرح‌های مثلثی که در لباس‌های دهه ۱۹۲۰ وجود دارد دیده می‌شوند همچنین در لباس‌های مجلل و پرزرق‌وبرق پولکی که برای لباس شب بسیار محبوب بود کاملاً مشهود است. با رفتن به سمت پایان قرن بیستم، خطوط موردپسند آرت دکو را حتی می‌شد در سجاف های دستمال‌های زیگزاگی پیدا کرد. 

طراحی جواهرات آرت دکو 

البته هر روش کاملاً جدید از پوشش به سبک کاملاً جدیدی از جواهرات نیاز دارد. جواهرات دوران آرت دکو از جالب‌ترین و قابل‌توجه‌ترین مواردی بودند که تاکنون ساخته‌شده‌اند. برخی از بزرگ‌ترین نام های جواهرات ظریف مسئول طراحی آثار خارق‌العاده پوشیدنی از جنس هنر بودند. کارتیه و تیفانی و جوهرسازان نیویورکی گردنبند، دستبند، گوشواره، انگشترهایی  چشمگیر را به سبک آرت دکو ساختند. این قطعات را می‌توان از روی اشکال هندسی‌شان به‌راحتی تشخیص داد. بسیاری از اشکال مشابهی از سبک آرت دکو که در جاهای دیگر می‌توان یافت نیز از ویژگی‌های جواهرات آن روز بودند مانند زیگزاگ، مثلث و پیوندهای مربع که از شناسه‌های آن دوره بودند. پلاتین جنسی مناسب برای جواهرات آرت دکو بود. سایر فلزات سفید نظیر نقره و طلای سفید نیز محبوب بودند اما طلای زرد کمتر در کارها دیده می‌شد. الماس اصلی‌ترین جزء در بسیاری از جواهرات آرت دکو بود به‌ویژه در اشکال باگت و مارکیز که از سبک مدرن پیروی می‌کردند. یاقوت کبود، یاقوت، زمرد و یشم از خصوصیات معروف برای جواهرات الماسی بودند. تضاد جسورانهٔ لاک قرمز یا سیاه با این جواهرات نیز سبکی دیگر در جواهرات آرت دکو بود. 

یکی دیگر از برندهای جواهرات که پس از دوران  آرت دکو پابه عرصه گذاشت نماد احترامی برای جواهرات پوشیده شده روی لباس بود. طراحان مد کوکو شنل و السا اسکیاپارلی کمک کردند تا چیزی که شنل “junk jewelry” می‌نامید به‌وسیلهٔ جعلیات فوق‌العاده خود مشهور کنند. جواهرات جدید روی لباس بسیار جالب و اسپرت بودند و با نوآوری‌ها و فناوری‌های جدیدی مانند استفاده از باکلیت؛ پلاستیکی سخت که در همه‌چیز گرفته از گیرهٔ گوش تا بروچ قالب‌ریزی می‌شد، ساخته می‌شدند. آرت دکو  روی جواهرات هر گوشه و کنار جهان تأثیر گذاشته بود. برای مثال؛ صنعتگران نقره مانند جرج ینسن مشهور از کپنهاک الگوهای برجسته‌ای را بالاک مشکی به قطعات خود اضافه و در روح جنبش این هنر جدید تزریق کرد.

هنرمندان نمادین

 هنرمندان نمادین بسیاری در دوران آرت دکو وجود داشتند. رنه لالیک طراح شیشه و جواهرات یکی از مشهورترین آن‌ها بود. او بسیاری از آثار منحنی شکل را که در دوران آرت نوو محبوب بود ساخت اما در دههٔ ۱۹۲۰ به  چهره‌ای مهم در آرت دکو تبدیل شد. نام معروف دیگری از آن زمان، تصویرگر و طراح مد، ارته است که تصاویری از بانوان آرت دکو ساخته که جذاب و چشمگیر بودند. او نه‌تنها تصاویری خارق‌العاده خلق می‌کرد بلکه همه‌چیز از فولی برژر در پاریس گرفته تا تولیدات هالیوود برای MGM مجموعه‌ها، لباس‌ها و برنامه‌هایی را خلق می‌کرد. 

آرت دکو در دههٔ ۱۹۳۰: ساده سازی

متأسفانه همه‌ی چیزهای خوب روزی به پایان می‌رسند و در سال ۱۹۲۹ سقوط بازار سهام عصر جاز را نیز به پایان رساند. شروع این رکود بزرگ اساساً پایان دورهٔ آرت دکو در اروپا بود اما توانست تا سال ۱۹۳۰ در ایالت متحده زنده بماند. مانند همهٔ سبک‌ها آرت دکو نیز تا حدودی در پاسخ به شرایط اقتصادی دههٔ ۳۰  تکامل یافت. دومین دوره از آرت دکو را گاها  Streamline Moderne  یا Depression Deco  می‌نامند که بسیاری از شناسه‌های برجستهٔ سبک طراحی آرت دکو در دههٔ ۱۹۲۰ را با برخی اصلاحات  دارا بود.

در دوران محرومیت ناشی از رکود بزرگ دیگر هیچ‌گونه تجملی وجود نداشت. بااین‌حال؛ آمریکایی‌ها همچنان برای فرار از اخبار روز به دنبال زرق‌وبرق بودند و این دوران طلایی برای شروع هالیوود بود. خوش‌بینی و مدرنیسم هنوز هم رواج داشت اما زیبایی  Streamline Moderne  کمرنگ و مینیمالیستی بود. این تغییر را می‌توان در لباس‌های دههٔ ۱۹۳۰ نیز دید. لباس‌های دنباله‌دار که توسط نوازندگان دههٔ خروشان ۲۰ پوشیده می‌شد دیگر محبوب نبود. بیشتر پارچه های ابریشمی، براق و جذاب  و یا ساتن ها در دههٔ ۱۹۳۰ ، پارچه‌های محبوب و موردپسند نام‌هایی مانند کوکو شنل بودند. برخی از طرح‌های واقعاً جذاب آرت دکو در دوخت و دوز پارچه‌ها استفاده می‌شد مانند اشکال مثلثی و یا طرح‌های شورون. لباس‌های دورهٔ دوم آرت دکو نسبت به دورهٔ جاز کمتر جنبهٔ خودنمایی داشتند اما از ظرافت بسیار خوبی برخوردار بودند. 

میراث ماندگار سبک آرت دکو

یکی از واقعیت‌های شگفت‌انگیز دربارهٔ جنبش آرت دکو این است که این سبک در برابر گذر زمان مقاومت کرده است. این سبک امروزه جذابیت کمتری نسبت به سال ۱۹۲۵ ندارد، طراحی‌های دورهٔ آرت دکو بسیار بر هنر و معماری تأثیرگذار بود که باید ازاین‌پس نیز دنبال شود. حتی امروزه، جواهراتی که به سبک مدرن ساخته‌شده‌اند بسیار محبوب و باارزش‌اند. از دستبند الماس و پلاتینیوم به ارزش ده‌ها هزار دلار گرفته تا النگوهای زیبای باکلیت که در جشن‌ها استفاده می‌شوند، جواهرات آرت دکو ازجمله شناخته‌شده‌ترین و بهترین‌ها هستند.