فشن به مثابه اعتراض

به عقیده کوئنتین بل تاریخ نگار هنر، « تاریخ لباس، تاریخچه ای از اعتراضات است». هزاران سال است که لباسها به بخشی از جنبشهای اعتراضی تبدیل شده اند و گاهی تاثیرگذارتر از سخنرانی ها و بیانیه ها عمل کرده اند. در این مطلب نگاهی به تاریخ نمادهای اعتراضی در مد و فشن داریم و این که چگونه این سبکهای پوشش خاص، تبدیل به سمبلهای اعتراضی شدند.

تابوشکنی جسورانه در قرون وسطی 

مفاهیم مدرنی که امروزه تحت عنوان پوشش حجاب میشناسیم به زمان قرون وسطی برمیگردد، زمانی که کلیسا بدنه اصلی حکومت بود و اخلاق و مسیح یک جریان فکری مشترک در تمام جامعه بود. مردم خدا ترس همگی از داستان رانده شدن آدم و حوا از بهشت خبر داشتند که چگونه پس از رانده شدن از بهشت به نشانه پنهان کردن گناهانشان، بدن خود را با لباس پوشاندند.

مردم برای کفاره این گناه بزرگ، لباس هایی ساده می پوشیدند و از تجملات دوری میکردند. این لباسها به خوبی موقعیت اجتماعی و جنسیت آنها را مشخص میکرد. در قرن ۱۲ میلادی، عده ای از کجروهای جامعه مانند دلقک ها، شعبده بازان، جلادان و زندانیان، که با این عقاید کلیسا مشکل داشتند در اقدامی متقابل و با پوشیدن لباسهای راه راه مخالفت خود را نشان دادند.

این افراد با پوشیدن لباس هایی با طرحهای جسورانه و عجیب و غریب، مخالفت صریح خود را با اخلاق و منش مسیحی نشان میدادند، این پوشش نامتعارف نوع دیگری از اعتراض بر علیه تفکرات کلیسا بود. اگر چه طرح راه راه سیاه و سفید همچنان تحت تاثیر منشا منفی زندان مانده بود، اما بالاخره توانست به جریان اصلی مد و فشن تبدیل شود. 

شلوارهای ساق کوتاه در دوران بازسازی انگلیسی

در سال ۱۶۶۰ زمانی که پرنس چارلز دوم به تاج و تخت بازگشت، فصل جدیدی از تئاتر نیز آغاز شد. بازیگران زن برای اولین بار بر روی صحنه نمایش ظاهر شدند و همانند آقایان همکار خود که قبلا نقشهای زنان را بر روی صحنه بازی میکردند گاهی به جای جنس مخالف خود نیز ایفای نقش میکردند.

آنها برای ایفای نقش شخصیتهای مرد، شلوارهای تنگ به پا می کردند، این شلوارهای کوتاه که در دهه ۱۶۴۰ به وجود آمده بود ساق پا را نشان می دادند و به همین دلیل این زنان مورد حمله و انتقاد شدید تماشاگران مرد قرار گرفتند.

در قرن هفدهم این سبک پوشش زنان بازیگر، بی آبرویی محسوب میشد. مخاطبان اشرافی تئاتر این اقدام زنان را از نظر بصری و اخلاقی متوقف کردند و تا قرن بیستم زنانی که شلوار می پوشیدند به عنوان شورشی و فردی سرکش تلقی میشدند. 

انقلاب مد و فشن در فرانسه 

در اواخر دهه ۱۷۹۰، کسانی که از اعدام های دوره وحشت انقلاب فرانسه نجات پیدا کرده بودند، فشن و لباس را به وسیله ای برای اعتراض تبدیل کردند. این مردان و زنان را با نامهای Incroyables و Merveilleuses می شناختند، نامهایی که به معنی “باور نکردنی ها” و ” زنان شگفت انگیز” است.

این افراد به طبقه اشرافی در پاریس تعلق داشتند که با بیان و نمایش اعتراض فاسد و غیر اخلاقی خود، نخستین جمهوری فرانسه را در شوک فرو بردند. مردان گوشواره به گوش می کردند و ژاکتهای سبز رنگ و شلوارهای گشاد می پوشیدند و با نوک زبانی حرف زدن از تلفظ حرف R که کلمه انقلاب Revolution با آن شروع میشد، خودداری میکردند.

زنان با پوشیدن لباسهای بسیار نازک و بدن نما که از پوشش الهه های یونان باستان الهام گرفته بود عابران خیابانهای پاریس را حیرت زده میکردند.

زنان این قشر برای سرکشی از قوانین، کلاه گیس های طلایی به سر میگذاشتند که در آن زمان از طرف حکومت ممنوع اعلام شده بودند. هدف اصلی این نوع پوشش اشرافیان به سخره گرفتن دربار پادشاه لویی شانزدهم و ماری آنتوانت بود، در حالی که اکثرا سبک پوشش این مردان و زنان معترض را غیر اخلاقی میدانستند، اما آنها از طریق هجو و طنز بیانیه های سیاسی صادر میکردند. 

جنبش زنان سفید پوش 

با شروع قرن بیستم، جنبش حق رای زنان در آمریکا با رهبری زنانی مانند سوزان بی آنتونی و الیزابت کدی استانتون، راه خود را پیدا کرد. این زنان معترض که با سازماندهی رژه و راهپیمایی، به دنبال کسب حق رای در آمریکا بودند، سه رنگ اصلی را برای جنبش خود تعیین کردند.

رنگ بنفش به نشانه ی وفاداری، طلایی به نشانه شهر کانزاس و رنگ پرآوازه و مشهور سفید به نشانه پاکدامنی که امتحان خود را در طول تاریخ پس داده است.

تظاهرکنندگان لباس هایی سفید با کمربند رنگی به تن میکردند و استفاده از این رنگ جهانی امکان مشارکت گسترده تری را در این جنبش فراهم میکرد. از زمان تصویب اصلاحیه نوزدهم در سال ۱۹۱۹ تا به الان جنبش زنان سفید پوش هنوز نفوذ و تاثیر خود را از دست نداده است.

پس از گذشت یک قرن انتظار و تلاش، زنان همچنان از رنگ سفید برای جلب توجه عموم به تعصبات جنسیتی در سیاست و فراتر از آن، استفاده میکنند. در سخنرانی سالانه وضعیت کشور Address Union در سال ۲۰۲۰ ،تمامی اعضای خانم کنگره آمریکا با پوشیدن لباس های سفید رنگ، اعتراضی بی صدا به نابرابری اقتصادی جنسیتی کردند. 

نشان صلح

 یکی دیگر از نمادهای اعتراضی شناخته شده در سراسر دنیا، نشان صلح است که برای اولین بار در فشن دهه ی ۶۰ میلادی استفاده شد. نشان صلح که در اصل توسط طراح گرافیک بریتانیایی جرالد هولتوم طراحی شد، نمادی از مبارزه جوانان لندن علیه سلاح هسته ای در اوج سالهای جنگ سرد بود.

یک دهه بعد با محبوبیت جنبش آزادیِ بیان هیپی ها و اعتراضات به جنگ ویتنام در آمریکا، از نشان صلح در طراحی زیورآلات، طراحی روی جعبه های گیتار استفاده شد و حتی جایگزین ستاره ها در پرچم آمریکا شد. این نشان امروزه نیز برای بیان صلح طلبی در مد و فشن استفاده میشود. 

کلاه Beret 

کلاه های برت یکی از لباس هایی است که همواره از نظر تاریخی و فرهنگی بسیار تاثیر گذار بوده اند. این کلاه بیشتر با فرهنگ فرانسه شناخته میشود و نماد اعتراض و قدرت برای گروه هایی با هویت مختلف بوده است.

در دهه ی ۶۰ میلادی کوبا در حال تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی بود، چگوارا، رهبر مارکسیست انقلابی کوبا، با پوشیدن کلاه برت در طول سخنرانی کنار افرادی همچون فیدل کاسترو، رهبر حزب کمونیست به مبارزه علیه رژیم وقت کوبا دولت پرداخت. این کلاه مشخص کننده تصویر عمومی چگوارا و نمادی از سیاست های او شد. 

در زمان مرگ چگوارا در سال ۱۹۶۷، کلاه برت در جنبشی متفاوت به عنوان بخشی از یونیفرم حزب پلنگهای سیاه Black Panthers ،شکل تازه ای به خود گرفت. این سازمان سیاسی سوسیالیستی در سال ۱۹۶۶ در اوکلند کالیفرنیا تاسیس شد و برای بازپس گرفت حقوق سیاهان مبارزه میکرد و همچنین به دنبال پایان دادن به خشونت پلیس و تامین زمین، مسکن و عدالت برای مردم آفریقایی – آمریکایی تبار بود.

کلاه برت سیاه معمول با کت های چرمی پوشیده میشد و توسط سنجاق هایی با نشان سیاسی سفت میشد. این کلاه بازتابی از کلاه های سبزی بود که سربازان در جنگ ویتنام بر سر میکردند و بیانگر این مسئله بود که سیاهپوستان آمریکایی نیز در جنگی داخلی هستند. اعضا این حزب موهای طبیعی خود را با کلاه میپوشاندند و هدفشان آگاهی دادن به مردم سیاه پوست بود که ظاهر طبیعی آنهاست زیباست. 

تا دهه ۲۰۱۰، سیاست و مد به طور جدایی ناپذیری به یکدیگر مرتبط بودند، تا جایی که در سال ۲۰۱۶ Beyonce در اجرایی که بین دو نیمه مسابقات فوتبال Super Bowl داشت، به مناسبت پنجاهمین سالگرد تشکیل گروه Panthers Black ،با پوشیدن کلاه های مشکی برت و کت و شلوارهای چرمی، به آنها ادای احترام کرد.

همچنین در این نمایش به جنبش Black Lives Matter و سخنان مالکوم ایکس اشاره شد. در فشن شوی شنل در سال ۲۰۱۷ ،کارل لاگرفلد با نمایش مدل هایی با کلاه های برت مشکی پولک دار در کوبا، از روحیه انقلابی چگوارا یاد کرد. 

تیشرت های شعاری 

تیشرت های پیام دار با مفاهیم شعاری از دهه ۷۰ میلادی به محبوبیت دست یافتند و به یکی از راه های به اشتراک گذاری عقاید و به نوعی بیان اعتراض در مکانهای عمومی تبدیل شدند. ویوین وست وود اولین طراحی بود که ایده تیشرت هایی با پیامهای سیاسی را اجرا کرد و توسط آن ایدئولوژی پانک خود را با مخاطبان در میان گذاشت. 

در سال ۱۹۸۴، کاترین همنت، وقتی با مارگارت تاچر، نخست وزیر وقت دست می داد تیشرتی با شعار۵۸% Don’t Want Pershing که اشاره ای به نظرسنجی ها حاکی از مخالفت های عمومی در بریتانیا با استقرار موشکهای پرشینگ در این کشور بود به تن داشت. 

این پیراهن یک شعار ضد جنگ هسته ای بود و توجه مطبوعات را به خود جلب کرد. تاچر کاملا و به وضوح از این لباس همنت متعجب شد و روز بعد این جلسه به تیتر اصلی تمام روزنامه های بریتانیا تبدیل شد.

از زمان اعتراض هامنت، تیشرتهای شعاری در قرن ۲۱ ام سنگ بنای موج چهارم فعالیتهای فمینیستی شدند. ماریا چیوری گرازیا در مجموعه بهار و تابستان ۲۰۱۷ خود که برای Dior طراحی کرده بود، یک تیشرت با شعار معروف «همه باید فمینیست باشیم» را ارائه کرد. 

علاوه بر این، در سال ۲۰۱۸ ،قبل از انتخابات میان دوره ای در ایالت متحده آمریکا، برندهایی از قبیل Prabal Gurung و Diane von Fürstenburg در همکاری ای با Moda Operand اقدام به طراحی هایی با شعارهای تبلیغاتی سیاسی کردند تا مشتریان خود را به رای دادن تشویق کنند. 

جنبش جلیقه زردها 

در فرانسه جلیقه زرد را نشان معترضانی که خواستار دموکراسی و عدالت اجتماعی و مالی بودند نامیدند. در سال ۲۰۱۸ قشر کارگر و روستایی نسبت به افزایش قیمت سوخت و هزینه های مسکن اعتراض کردند، اما این حرکت، شروع اعتراضات گسترده ای علیه استانداردهای پایین و ضعیف زندگی در حکومت ریاست جمهوری امانوئل مکرون شد.

در سال ۲۰۰۸ قانونی در فرانسه وضع شد که بر اساس آن تمامی رانندگان موتورسیکلت را ملزم به حمل جلیقه زرد ایمنی کنار جاده ای برای استفاده در مواقع اضطراری میکرد. این جلیقه ارزان و بادوام که تداعی کننده طبقه کارگر است و به تنهایی مظهر درماندگی و وضعیت اضطراری است که آن را به بهترین گزینه و نماد برای این جنبش اعتراضی تبدیل میکرد. 

اگرچه شکل و فرم اعتراضات در طول تاریخ دستخوش تغییرات شده است، اما یک چیز با گذشت زمان همچنان قطعی و ثابت باقی مانده است: مد، انعکاسی از زمانه در حال تغییر ماست. چه نشان صلح باشد و چه رنگ سفیدی که در کف مجلس سنا به عنوان نمادهای اعتراضی ای که سالهاست مورد استفاده قرار میگیرند، این نمادهای پابرجا خواهند ماند وهمچنان مد ابزاری برای گروههای اعتراضی است که خواستار دیده شدن و شنیده شدن پیامشان هستند.