تاثیرات منفی اجتماعی و زیست محیطی صنعت جهانی مد 

تاثیرات منفی اجتماعی و زیست محیطی صنعت جهانی مد در دهه ۱۹۹۰ به آگاهی عموم مردم رسید،‌از آن زمان تاکنون واکنش های زیادی از جانب صنعت، دولت ها، نهادهای بین المللی، سازمان های غیر دولتی و اتحادیه های کارگری صورت گرفته است

در صنعت جهانی مد چه کسی چه کاری انجام می دهد؟

از زمان انتشار اولین نسخه مقاله “اصلاحات مد: چه کسی چه کاری انجام می دهد؟ (Fixing Fashion: Who Is Doing What?)” در سال ۲۰۱۸ که به عنوان بخشی از گزارش بازنمایی صنعت مد جهت راهنمایی برای راه حل های گسترده جهانی در زمینه تاثیرات اجتماعی و زیست محیطی صنعت مد منتشر گردید، جنجالی در زمینه گرایش به پایداری در داخل صنعت جهانی مد به وجود آمده است.

از آن زمان تعداد زیادی از نهادها و استانداردهای جدید آغاز به کار کرده اند تا به جمع بیش از ۱۰۰ سازمان و نهاد موجود اضافه شوند که همگی در این نسخه جدید مقاله ذکر شده اند. کسب و کارهای پیشرو در زمینه مد با توجه به منشور صنعت مد سازمان ملل برای اقدامات اقلیمی و پیمان مد G7 وعده هایی داده اند و با هم متحد شده اند تا با روش هایی جدید فعالیت کنند. آنها متعهد شده اند که در زمینه چالش های جدید مانند بسته بندی پلاستیک هم با یکدیگر همکاری نمایند.

نهادها، استانداردها و همکاری های موجود نیز در حال تغییر و توسعه هستند. ائتلاف پوشاک پایدار، شرکت جدید هیگ (Higg Co) را راه اندازی کرد تا بتواند فن آوری پشت ابزارهای مفیدی مانند شاخص هیگ (Higg Index) را توسعه دهد؛ برنامه Clean by Design که یک برنامه اصلاح و پاکسازی کارخانجات است، به موسساتی مثل انستیتو تاثیر پوشاک (Apparel Impact Institute) و شاخص پایداری انقلاب مد (Fashion Revolution’s Fashion Transparency Index ) این امکان را داد که بیش از هر زمان دیگری بتوانند برندها را رتبه بندی کنند.

اکثر ابتکار عمل های احتمالی که برندها و شرکت ها می توانند به آنها بپیوندند و گواهینامه هایی که می توانند کسب کنند، دارای رویه های سخت و دردسرسازی هستند. برخی از سوالاتی که بیشتر کسب و کارها مطرح می کنند این است که «از کجا شروع کنیم؟»، «کدام راه حل برای ما مناسب است؟» و «دیگران (همکاران یا رقبای من) از چه چیزی استفاده می کنند؟»

چه کسی در تلاش است تا صنعت جهانی مد را اصلاح کند؟

اولین بار تاثیرات منفی اجتماعی و زیست محیطی صنعت جهانی مد در دهه ۱۹۹۰ به آگاهی عموم مردم رسید (اولین بار از طریق مبارزات علیه شرکت های تولید لباس ورزشی به دلیل استفاده آنها از کودکان کار). از آن زمان تاکنون واکنش های زیادی از جانب صنعت، دولت ها، نهادهای بین المللی، سازمان های غیر دولتی و اتحادیه های کارگری به این مسائل صورت گرفته است.
بیش از صد واکنش در این زمینه وجود دارد که این مطلب فقط مواردی را در نظر می گیرد. از جمله:

• امکان دسترسی به آنها در سطح جهانی فراهم باشد. این مراجع ممکن است در تمام کشورها فعالیت کنند و یا شاید در سطح جهانی در عرصه مد تاثیر گذار باشند.
• در وهله اول یا فقط بر روی مسائل اجتماعی و یا زیست محیطی صنعت مد تمرکز داشته باشند.

این بخش سازمان های غیر دولتی مجزا یا مشاورانی که در این زمینه فعالیت می کنند، ابزارهای شخصی، واکنش ها در سطح ملی یا تصویب قوانین در سطوح ملی و جهانی را شامل نمی شود. در ضمن ممکن است واکنش های ملی به یک سازمان در سطح جهانی مرتبط باشند (مثل اتحادیه های صنفی ملی وابسته به اتحادیه جهانی صنعتی یا کمپین های ملی حقوق کارگران به عنوان عضوی از کمپین لباس پاک). بسیاری از این واکنش ها شامل همکاری بین بازیگران یا ذینفعان مختلف هستند که به اصطلاح به آنها نهادهای چند ذینفعی گفته می شود.

مد یک صنعت عظیم و پیچیده است. بازار خرده فروشی پوشاک، ۱.۳۴ تریلیون دلار ارزش دارد. زنجیره های تامین آن طولانی و متنوع بوده و در برگیرنده فعالیت های کشاورزی و تولیدی در دو مقیاس بزرگ و کوچک (خانگی) است. تاثیرات آن هم از نظر زیست محیطی (اگر صنعت مد را یک کشور قلمداد کنیم یکی از پنج عامل اصلی انتشار گاز دی اکسید کربن محسوب می شود) و هم از نظر اجتماعی (درآمد ۱۴ میلیون نفر کارگر پوشاک کمتر از نصف دستمزد کافی برای تامین معاش است) قابل توجه است.

حجم عظیم صنعت جهانی مد در حال حاضر می تواند برای بسیاری یک عامل بازدارنده در زمینه تلاش برای بهبود اوضاع باشد؛ اما خوشبختانه بسیاری مصمم هستند که صنعت مد را اصلاح کنند.

اگر چه این تلاش ها برای اصلاح صنعت مد مورد تحسین است، اما فعالیت آنها خود زمینه ساز طرح سوالات زیر است:

• آیا با وجود ابتکار عمل ها، گواهینامه ها و فعالیت های فراوان، به اندازه کافی می توان به تاثیر صنعت مد بر روی کره زمین واکنش نشان داد؟
• آیا اقدامات فعلی به اندازه کافی توانسته اند تا تغییر مثبتی به نفع افرادی که در این صنعت کار می کنند، ایجاد نمایند؟
• آیا این واکنش ها خیلی از هم گسیخته و پراکنده نیستند؟ آیا هماهنگی بیشتری بین سازمان های مختلف لازم است؟
• دولت ها و نهادهای بین المللی چه نقشی می توانند ایفا کنند تا کنترل موثرتری بر صنعت داشته باشند؟

چه نوع اقداماتی وجود دارد؟

۱- نهادهای صدور گواهینامه و استانداردها

این نهادها پایه گذار استانداردهای شفافی در زمینه عملکردهای زنجیره تامین هستند. در مقابل آنها کسب و کارهایی قرار دارند که باید نشان دهند عملکرد آنها مطابق با این استانداردهاست و این مورد باید توسط بازرسان ثالث مستقل تائید شود. به عنوان مثال، استاندارد پنبه فایرترید (Fairtrade Cotton Standard).

۲- ابتکار عمل ها

ممکن است این ابتکار عمل ها، ائتلاف های چند ذینعی از کسب و کارها و کارگران باشند که به واسطه اتحادیه های صنفی، سازمان های غیر دولتی (NGOها) و دولت ها شکل گرفته اند؛ به عنوان مثال می توان به ائتلاف پوشاک پایدار (Sustainable Apparel Coalition) اشاره کرد.

البته شاید این ابتکار عمل ها تک ذینفعی باشند که در این صورت توسط یک صنعت یا یک سازمان غیر دولتی اداره می شوند. این ابتکارات اغلب در نقش یک اتاق فکر یا مشاور فنی برای کسب و کارها ظاهر می شوند، و ممکن است بهترین خط مش های عملی را نیز تدوین نمایند.

البته ممکن است آنها در زمینه ارائه خدماتی خاص برای یک مشکل به خصوص در زنجیره تامین فعالیت کنند. مثلا سازمان تجارت جهانی منصفانه (World Fair Trade Organisation)، یک شبکه بازاریابی و پشتیبانی فنی را از طرف اغلب شرکت های تعاونی صنعتی کوچک در سراسر جهان مدیریت می کند.

۳- رتبه بندی ها

این سازمان ها عملکرد برندهای مد و خرده فروشان را براساس میزان پیروی آنها از یک سری از معیارهای تعریف شده مشخص، دسته بندی و رتبه بندی می نمایند. نحوه کارکرد این سیستم های رتبه بندی ممکن است برحسب اطلاعاتی باشد که در دسترس عموم است و یا شاید براساس نظرسنجی های شرکت ها و یا سایر نظارت ها به وجود آید.

۴- کمپین ها

استراتژی های خاص سیاسی که به منظور رایزنی و لابی گری شرکت ها یا دولت ها برای رسیدگی آنها به مشکلات خاص موجود در طول زنجیره تامین شان وجود دارد، توسط کمپین ها اجرایی می شوند. این موارد معمولاً از طریق کمپین های هدفمند به مرحله اجرا در می آیند که از آن جلمه می توان به انقلاب مد (Fashion Revolution) اشاره کرد.

۵- ابزارها

ابزارهای زیادی مثل دستورالعمل ها، بهترین نمونه های عملی، چهارچوب ها، فن آوری ها و سایر نیازمندی های عملیاتی وجود دارند؛ هدف تمامی آنها کمک به کسب و کارها برای ارزیابی و اصلاح تاثیرات اجتماعی و زیست محیطی آنهاست. ذکر تمامی این ابزارها در ذیل این تحقیق نمی گنجد، با این وجود برخی از نمونه های مهم که توسط کسب و کارهای جهانی مورد استفاده قرار می گیرند در طول این مطلب آورده شده است.

۶- تشکل های کارگری

تشکل های کارگری معمولاً به صورت اتحادیه های صنفی هستند که در آنها کارگران برای محافظت از حقوق خود و حق مذاکرات دسته جمعی به صورت رسمی به هم می پیوندند. شعب محلی آنها بخشی از سازمان های ملی هستند که وابسته به اتحادیه های صنفی جهانی می باشند.

مشاهدات کلیدی

۱- برتری داشتن استانداردها نسبت به اقدامات جهانی

۳۸ نهاد تأیید شده در زمینه استاندارد وجود دارد که دامنه فعالیت آنها موضوعات متنوعی مثل قیمت پنبه، رفاه کشاورزان، کودکان کار، کار اجباری، تولید ارگانیک، شرایط کار، استفاده از مواد شیمیایی و موارد دیگر را پوشش می دهد.

پوشاک تولید شده در کارخانه هایی که دارای گواهینامه معتبر از سوی این نهادها هستند (اعم از اینکه دارای نشان کیفیت مشتری مداری باشند یا خیر)، در حال حاضر درصد کمی از بازار را تشکیل می دهند. با این وجود این استانداردها هنوز هم به عنوان نمونه های کاربردی در مورد اینکه چگونه تولید مد می تواند تاثیرات مثبت و نه منفی بر زندگی مردم و یا کره زمین داشته باشند، فعالیت می کنند.

در ضمن این استانداردها، رویه هایی عینی را در اختیار تولید کنندگان و برندها قرار می دهند و مسیری اثبات شده برای رسیدن به آنها در پیش پایشان می گذارند.

اگر چه انتقاداتی پیرامون تاثیر ابتکار عمل ها، دقیق بودن استانداردها و قابلیت اطمینان گواهینامه ها وجود دارد، اما آنها نقشی مهم در تغییر جهت برندها و حرکت سریع آنها برای رسیدن به مسیر صحیح ایفا می کنند.

۲- اتحادیه های صنفی

اتحادیه های صنفی در دو سطح ملی و بین المللی فعالیت می کنند. اتحادیه کارگری جهانی IndustriALL، کلیه کارگران نساجی و پوشاک در جهان را تحت پوشش خود دارد و صدها اتحادیه هم در سطح ملی فعالیت می کنند. کارگران سازماندهی شده با هم برای دفاع از حقوق خود تحت لوای قانونی این شاکله ها برای بهبود شرایط کار تلاش می کنند.

با این وجود به گفته IndustriALL هنوز هم درصد کمی از کارگران فعال در صنعت مد عضو اتحادیه های کارگری هستند. چین را نیز به این فهرست اضافه کنید. چین بر بسیاری از جنبه های صنعت مد مسلط است، اما فاقد اتحادیه های صنفی آزاد و مستقل است، زیرا طبق قانون همه اتحادیه های صنفی باید به فدراسیون اتحادیه های صنفی دولتی تعلق داشته باشند.

۳- پشتیبانی سازمان ها از تقریبا هر مشکل موجود

سازمان ها، نهادها و سازمان های غیر دولتی زیادی وجود دارند که به منظور حمایت از کسب و کارها در مسیر پایداری یا مهیا کردن شرایط تحقیق برای نشان دادن مسیرهایی که نیاز به پیشرفت دارند، ایجاد شده اند.

بسیاری از این موارد شامل توسعه ابزارهای عملی برای هدایت کسب و کارها در مورد چگونگی اجرای اقدامات خاص هستند. با این حال این ابزارها و برنامه های عملیاتی از این نظر که به صورت مستقل در برابر مجموعه ای از معیارهای خارجی تائید نمی شوند، شبیه استانداردها نیستند. اما در عوض آنها نقشی مهم در زمینه نشان دادن نحوه انجام کارها به کسب و کارها بازی می کنند.

حال این کارها می توانند شامل هر چیزی باشند از محاسبه میزان انتشار گازهای گلخانه ای، تاثیر پوشاک و محاسبه میزان دستمزد کافی برای امرار معاش گرفته تا اجرای برنامه های ایمنی، و انتقال دانش و تجربیات. در ضمن این مراجع به تدوین چارچوب گفتگو پیرامون مد پایدار و تشریک مساعی نیز کمک می نمایند.

۴- کم توجه بودن نسبی کمپین های سازمان یافته جهانی نسبت به مصرف کنندگان

ابتکار عمل ها یا کمپین هایی که در ابعاد جهانی فعالیت می کنند و مصرف کنندگان را هدف گرفته اند، در مقایسه با نهادهایی که کسب و کارها را مورد بررسی قرار می دهند، بسیار کم هستند. با این حال برخی از کمپین های جهانی (کمپین لباس های پاک و انقلاب مد) هم مثل اتحادیه های صنفی از طریق شبکه ای از کمپین های محلی در راستای حقوق مصرف کنندگان فعالیت می نمایند.

همانگونه که ارزیابی چرخه حیات لباس ها نشان می دهد، استفاده دوباره از اقلام مصرفی صنعت جهانی مد نقشی اساسی در محدود کردن تاثیر نهایی صنعت مد بر روی کره زمین ایفا می کند. ثابت شده است که فشار مصرف کنندگان بر روی برندها برای بهبود شرایط کار و ردپای زیست محیطی آنها، نقشی اساسی و محوری در گذشته داشته است. هر دوی این ملاحظات نشان می دهند که مصرف کنندگان پذیرای کمپین های بیشتری هستند که نقشی محوری برای آنها در زمینه اصلاح مد قائل باشند.