احتمالا تا امروز اصطلاح “مد پایدار” یا “مد دوستدار محیط زیست” به گوشتان خورده است. زندگی پایدار در واقع یک سبک زندگی برای حفظ و نگهداری از کره زمین، حیوانات و حقوق بشر است و مد پایدار بخشی از آن محسوب می‌شود. در دو دهه اخیر یعنی از سال 2000 تاکنون، تعداد لباس‌های تولید شده در جهان 400 درصد افزایش داشته است و این یعنی حدودا 100 میلیارد لباس در هر سال تولید می‌شود، مسلما این حجم انبوه از تولید آلودگی فراوانی را ایجاد می‌کند و باید برای آن هر چه زودتر راه حلی اندیشید. با ما در این مقاله همراه باشید تا با مد پایدار و اهمیت آن بیشتر آشنا شوید.

صنعت پوشاک چگونه به محیط زیست و روان ما آسیب می‌زند؟

برای دانستن اینکه مد پایدار چرا اهمیت دارد باید ابتدا بدانیم که صنعت پوشاک چه فرایندی را برای تولید و عرضه کالا و خدمات خود طی می‌کند.

به طور مثال یک تیشرت پنبه‌ای را در نظر بگیرید، برای تولید آن ابتدا باید پنبه کشت و مقدار زیادی آبیاری شود و سمپاشی گسترده صورت بگیرد. بعد از مرحله برداشت باید پنبه‌ها در کارگاه‌های جین پاک شوند، سپس به کارخانه ریسندگی رفته و بعد به کارخانه بافندگی منتقل شوند، مکان‌هایی که در آن‌ها رنگرزی اتفاق می‌افتد و پساب‌های سمی‌ای را وارد آب‌ها می‌کنند، در کشورهایی مثل هند و چین می‌گویند رنگ ترند هر فصل را از روی رنگ آب رودخانه‌ها می‌توانید حدس بزنید!

تا این مرحله مقدار زیادی آب مصرف شده، سم را وارد اکوسیستم طبیعت کرده‌اند و سوخت‌های فسیلی فراوانی برای تولید انرژی در کارخانه‌ها صرف شده‌ است.

بعد از تهیه پارچه، مواد اولیه به کارخانه‌های دوخت منتقل می‌شوند، مکان‌هایی که در آن‌ها کارگرها با حداقل دستمزد و امکانات، در شرایط سخت و غیر انسانی بهره کشی می‌شوند. و در نهایت این لباس‌ها اغلب در لفافه‌های پلاستیکی بسته‌بندی شده و راهی مراکز پخش و فروش می‌شوند که در این راه هم مقدار زیادی سوخت فسیلی مصرف خواهد شد.

در انتها سرنوشت این تیشرت پنبه‌ای خروج از دور مصرف و تبدیل شدن به زباله خواهد بود آن هم زمانیکه به طور میانگین هر تیشرت تنها چهاربار پوشیده می‌شود ، کالایی که تقریبا 3000 لیتر آب برای آن مصرف شده است.

در واقع آن طور که مشخص است صنعت پوشاک به دلیل مواد اولیه مورد استفاده و همچنین روش‌های مصرف و دفع ما یکی از آلوده‌ترین صنایع دنیاست، صنعتی که سالانه نزدیک به 2 میلیارد تن زباله تولید می‌کند.

در کنار همه مسائل زیست محیطی، مسائل حقوق بشر و اخلاقی زیادی نیز در این صنعت مطرح است، نقطه مقابل مد پایدار که مد سریع یا همان Fast Fashion  نام دارد، به علت سرعت بسیار بالای خود همیشه حقوق کارگران خود را نادیده می‌گیرد، اغلب آن‌ها را با عددی پایین‌تر از  حداقل دستمزد مصوب استخدام می‌کند، هیچگونه بیمه‌ای برایشان در نظر نمی‌گیرد و ساعات و محیط کاری را هم در بدترین حالت خود نگهداری می‎‌کند.

همه این مسائل تنها بخشی از مشکلاتی است که این صنعت سریع و آلوده برای کره زمین و ساکنانش ایجاد کرده و حالا وقت آن رسیده که افراد چه به عنوان مصرف کننده و چه به عنوان تولید کننده به دنبال تغییر این روند آسیب زننده باشند.

مد پایدار چیست و چگونه می‌توان آن را رعایت کرد؟

برای درک بهتر مد پایدار بهتر است ابتدا با مفهوم سبک زندگی پایدار آشنا باشیم. دنیای مدرن ما دنیای سرعت و مصرف گرایی‌ است، با پیشرفت روزافزون تکنولوژی سرعت زندگی بیشتر و زمان انتظار کشیدن برای هر کاری کوتاه‌تر می‌شود و این اتفاق در رفتارهای مصرف گرایانه ما تاثیر بسزایی دارد. دنیای مد از این سرعت به نفع خود بهره می‌برد، در هر فصل حداقل چهار بار کالکشن‌های جدید در فروشگاه‌های فست فشن چیده می‌شود، لباس‌هایی ارزان با ظاهری وسوسه برانگیز در کنار انسان‌هایی که  برای پوشیدن لباس‌های تکراری، ترمیم پارگی و افتادن دکمه لباسشان و حتی شستن کثیفی آن‌ دیگر وقتی ندارد و ترجیح می‌دهد لباس‌ جدید را جایگزین آن‌ کند.

این مصرف گرایی تقریبا در تمام محصولاتی که استفاده می‌کنیم وجود دارد و گاهی از یاد می‌بریم که چگونه با تصمیماتمان زمین را به سمت مکانی سمی و آلوده برای زندگی خود و فرزندانمان تبدیل می‌کنیم.

سبک زندگی پایدار به ما می‌گوید که باید در رفتارهایمان تجدید نظر کنیم، برای مثال کیسه‌های پارچه‌ای و یا کاغذی را جایگزین کیسه‌های پلاستیکی کنیم، از وسایل پلاستیکی به شیوه‌های مختلفی چندین بار استفاده کنیم تا دیرتر وارد محیط زیست شوند و مثال‌های آشنای دیگر.

مد پایدار بخش مهم و بزرگی از سبک زندگی پایدار را تشکیل می‌دهد، در این روش زندگی، افراد لباس‌های مورد نیاز خود را از فست فشن‌ها تهیه نمی‌کنند تا زنجیره غیر اخلاقی و آسیب زننده به محیط زیست را بشکنند. در عوض آن‌ها شخصی دوزی و یا برندهایی را انتخاب می‌کنند که از مواد اولیه ترجیحا طبیعی با حداقل آسیب استفاده می‌کنند و لباس‌هایی با کیفیت بسیار بالاتر و بادوام‌تر تولید می‌کنند و در چرخه تولید خود حقوق افراد را هم رعایت می‌کنند.

هر چند که مصرف کنندگان، این کالاها را به علت هزینه بیشتری که صرف تولید آن‌ها می‌شود در نهایت با قیمت بیشتری نسبت به فست فشن‌ها خریداری می‌کنند، اما طول عمر بیشتر این پوشاک باعث می‌شود که خریدن آن‌ها حتی از لحاظ اقتصادی  به صرفه تر از فست فشن باشد.

از جمله کارهای دیگری که دنبال کنندگان مد پایدار انجام می‌دهند خرید و فروش لباس‌های دست دوم و یا بخشیدن آن‌هاست. با این کار لباس‎‌ها خیلی دیرتر از چرخه مصرف خارج می‌شوند و همچنین نیاز افراد به داشتن لباس‌های جدید، بدون وارد شدن به چرخه تولید لباس‌های نو تامین می‌شود.

یک نکته مهم در این سبک زندگی، نگهداری صحیح از پوشاک است، طرفداران مد پایدار از لباس‌های خود در شرایط مناسبی نگهداری کرده و تعمیرات و شستشو آن‌ها را با دقت زیادی انجام می‌دهند و در آخر نیز اگر به هر دلیلی لباسی برایشان قابل پوشیدن نباشد، اگر آن را نه ببخشند و نه بفروشند، با ایجاد تغییراتی در آن کاربری‌اش را تغییر می‌دهند تا به صورت دیگری از آن استفاده کنند.

باید واقع بین باشیم!

هیچکس نمی‌تواند ادعا کند که زندگی صد در صد پایداری دارد، به هر حال خواسته یا ناخواسته از سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های تجدیدناپذیر استفاده خواهیم کرد و مواد آلوده‌ای را در محیطمان منتشر می‌کنیم، مثلا در مد پایدار هر چقدر هم تولیدکننده‌ها به مواد اولیه و روش تولید خود اهمیت دهند باز هم آلودگی اتفاق می‌افتد و یا تقریبا نمی‌توانیم شوینده‌ای را که صد در صد بی ضرر باشد  برای لباس‌هایمان استفاده کنیم. بنابراین این قبیل ادعاها حداقل تا امروز تنها شعار به نظر می‌رسند.

چگونه می‌توانیم مصرف کننده پایدار باشیم؟

همانطور که پیشتر اشاره کردیم مصرف کننده‌های پایدار از مصرف گرایی پرهیز می‌کنند، سعی می‌کنند از محصولاتی که خریداری کرده‌اند به خوبی نگهداری کنند و در نهایت تمام تلاش خود را خواهند کرد تا کالا را دیرتر از چرخه مصرف خارج کنند.

اگر بخواهیم قوانین مصرف کننده پایدار بودن را به طور خلاصه بیان کنیم باید بگوییم مصرف کننده پایدار:

1. تنها در صورتی کالای جدیدی را خریداری می‌کند که به آن احتیاج دارد، در فروشگاه‌های دست دوم آن را پیدا نکرده است و مشابه آن را نیز ندارد.
2. آگاهانه خرید می‌کند، یعنی برای خرید یک محصول، فروشنده‌ها را به خوبی بررسی می‌کند تا مطمئن باشد کدام یک از آن ها پایدار هستند.
3. بعد از خرید کالا، از محصول خریداری شده به خوبی مراقبت می‌کند.
4. هنگامی که دیگر به آن نیازی ندارد آن را می‌فروشد یا واگذار می‌کند.
5. اگر محصول قابل فروش یا واگذاری نبود به شکل دیگری آن را قابل استفاده خواهد کرد.

برندهای پایدار کدام‌اند؟

همانطور که گفتیم یکی از مهم‌ترین نکاتی که مصرف کنندگان پایدار به دنبال آن هستند، پیدا کردن تولیدکنندگان پایدار است. تولیدکننده پایدار باید حداقل ویژگی‌های زیر را دارا باشد:

1. مواد اولیه خود را با حداقل میزان آسیب به طبیعت تهیه کند.
2. در پروسه تولید روی حیوانات آزمایشی انجام ندهد.
3. از کودکان کار بهره نبرد.
4. حقوق انسانی تمام کارگران خود را رعایت کند.
5. در پروسه تهیه مواد اولیه، تولید و پخش، حق کشاورزان و رانندگان را پایمال نکند.
6. در بسته بندی خود بدنبال کمترین آسیب به محیط زیست باشد.

مواردی که گفته شد حداقل‌هایی است که تولیدکنندگان باید رعایت کنند، اما در سال‌های اخیر در کنار این موارد تولیدکنندگان از راه‌های دیگری مانند استفاده از مواد اولیه بازیافتی در تحقق این آرمان کوشیده‌اند.

نباید فراموش کنیم که رعایت تمام این موارد هزینه‌های زیادی را برای تولیدکنندگان به همراه دارد و در صورتی که ما به عنوان مصرف کننده از آن‌ها حمایت نکنیم نمی‎‌توانند به کار خود ادامه دهند.

از جمله برندهای نام آشنایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند می‌توان به لیوایز و استلا مک کارتنی اشاره کرد.

سبزشویی چیست و چرا نباید در دام آن افتاد؟

از آن جا که زندگی پایدار و حمایت از محیط زیست با احساسات و عواطف افراد رابطه نزدیکی دارد و همچنین روز به روز پر بحث‌تر شده و صنایعی که خلاف آن حرکت می‌کنند را تهدید می‌کند، مانند هر مسئله دیگری، عده‌ای سودجو از این مفهوم در جهت منافع خودشان استفاده می‌کنند.

سبزشویی واژه‌ای است که به دورویی انسان‌های به‌ ظاهر دوستدار محیط زیست اشاره دارد، به این صورت که با نام حمایت از محیط زیست به محیط زیست صدمه می‌زنند.

نخستین بار در ۱۹۸۶ محققی به نام جی وسترولت از این واژه به معنای دست‌آویز کردنِ دوستدار محیط زیست بودن برای کسب منفعت مالی بیشتر به کار برد. مثال او نصب پلاکاردی در اتاق هتل‌ها با این مضمون بود که “استفاده مجدد از حوله‌ها باعث کاهش مصرف آب و مواد شوینده و در نتیجه کمک به محیط زیست می‌شود.” جی وسترولت در مقاله‌اش با طعنه، هدف نصب این پلاکاردها را بیشتر از حفظ محیط زیست، حفظ حوله‌ها نامید؛ چرا که در صنعت هتل‌داری به شکل وسیع‌تری محیط زیست آلوده می‌شود و شستشوی کمترِ حوله‌ها فقط منجر به منافع بیشتر مالی هتل‌دارها می‌شود و ارتباط چندانی به حفظ محیط زیست ندارد.

شاید همه شرکت‌ها این کار را عامدانه انجام ندهند و صرفا به این علت که فرهنگ زندگی پایدار هنوز مفهوم روشنی نیست ناخواسته شعارهای غیرواقعی بدهند، اما در هر صورت ما به عنوان مصرف کننده نوین باید خرید آگاهانه‌ای داشته باشیم و بیش از پیش در رفتارهایمان تامل کنیم.