شناخت الیاف و ویژگی­‌های آن­ها

الیاف طبیعی انتخاب اولیه طبیعت دوستان

زمانی که از الیاف طبیعی صحبت می­شود اولین چیزی که به ذهن ما خطور می­کند پنبه و پشم است که سالیان سال است استفاده می­شود.
اما الیاف طبیعی گروه بزرگتری را شامل می­شود و به سه دسته الیاف گیاهی، الیاف حیوانی و الیاف معدنی تقسیم می­شوند.

الیاف گیاهی

مهم­ترین الیاف طبیعی نساجی پنبه، کتان، کنف و چتایی است که از طریق کاشت گیاه و فرآوری الیاف سلولزی تهیه می­شود. اگر بخواهیم کمی تخصصی­تر این الیاف گیاهی را تقسیم کنیم می­توان گفت:

پنبه الیافی بی رقیب در صنعت نساجی

در بین الیاف گیاهی، پنبه مهم­ترین و پرمصرف­ترین آن­ها است. دلیل محبوبیت آن در صنعت ریسندگی و بافندگی استحکام زیاد، دارا بودن قابلیت انعطاف و جذب بالای آب است.
امروزه در گرگان، گنبد کاووس، خراسان، مازندران، فارس، دشت مغان، اصفهان، آذربایجان و خرم­آباد کشت می­شود.
این محصول به دو شیوه دستی و با ماشین چیده می­شد.
پنبه­های جمع شده توسط کارگر به دلیل کار دست بسیار تمیزتر و مرغوب هستند اما به دلیل سختی کار و نبود نیروی کار کافی ماشین­ آلات جدید ساخته شده‌اند که با کیفیتی چون دست این محصول را مستقیما از روی غوزه گیاه جمع می­کنند.

اما استفاده از این ماشین آلات هنوز در ایران چندان مرسوم نشده است و لازم است در این بخش سرمایه‌گذاری­هایی انجام شود، تا هم راندمان کشت و زرع پنبه در کشور بالا رود و هم کیفیت پنبه جمع­آوری شده حفظ گردد.

طرز شناخت الیاف پنبه

روش­های مختلف میکروسکوپی، شیمیایی و سوزاندن وجود دارد که آسان­ترین و ممکن­ترین روش برای مصرف کننده روش سوزاندن است که در هنگام خرید پارچه مورد استفاده قرار می­گیرد.
الیاف پنبه در تماس با شعله آتش به سرعت می­سوزند و با دور کردن شعله به سوختن ادامه می­دهند و خاکستری سبک باقی می­گذارند.
به دلیل وجود سلولز در بافت پنبه بوی سوختن کاغذ را استشمام خواهید کرد.

موارد استفاده از پنبه

استفاده از پارچه­های پنبه­ای به دوران تمدن اولیه مصر قدیم بازمی­گردد.
به دلیل سهولت در کشت، قیمت مناسب، سبکی، نرمی، دوام و استحکام و بسیاری مزایای دیگر هیچ رقیبی در عرصه نساجی و پارچه پیدا نکرده است.
این پارچه­ها در تماس با پوست بدن هیچ گونه حساسیت پوستی ایجاد نمی­کند و برای لباس کودکان و لباس زیر بسیار استفاده می­شود
برای ضدعفونی کردن این پارچه­ها می­توانید از حرارت و دمای بالا آب استفاده کنید زیرا که به دمای بالا مقاوم است.
دلیل استفاده این الیاف در ملحفه­های بیمارستانی همین مقاومت در برابر حرارت است و برای ضدعفونی کردن در آب جوشانده می­شوند.
یکی از مشکلاتی که پارچه و لباس­ پنبه­ای دارد عدم مقاومت در برابر چروک است که امروزه با استفاده از الیاف پلی­استر و یا ویسکوز همراه با پنبه خاصیت چروک پذیری پارچه پنبه­ای را کاهش داده­اند.

نگه­داری از پارچه­‌های پنبه‌­ای

در نگه­داری پارچه­ پنبه­ای باید بدانید در جای خشک نگه داری شوند تا از رشد کپک و قارچ جلوگیری شود.
تابش نور خورشید موجب کم شدن استحکام و تضعیف پارچه­های پنبه­ای می­گردد پس باید از قرار دادن این پارچه­ها در معرض خورشید جلوگیری شود.
برای اتو کردن این پارچه­ها باید آن­ها را مرطوب کنید تا به خوبی چین چروک پارچه­ باز شود.

کتان پارچه­‌ای سبک و خنک برای تابستان

الیاف کتان از ساقه گیاهی به نام فلاکس استخراج می­شوند. کتان از سالیان پیش مورد استفاده بشر بوده و در کشورهای فرانسه، بلژیک، هلند، ایرلند و … کشت می­شود.
مقاومت کتان معمولا بیشتر از پنبه است. رنگرزی کتان اکثرا در حالت پارچه صورت می­گیرد و روش رنگرزی آن شبیه پارچه پنبه­ای است.

موارد استفاده از الیاف کتان

کتان حرارت را بهتر از پنبه انتقال می­دهد واز پارچه­های دیگر خنک­تر است.
الیاف کتان مانند پنبه به خوبی آّب را به خود جذب می­کند همچنین رطوبت را به سرعت از دست می­دهد و پس از شستن سریع­تر خشک می‌شود.
به همین دلیل برای خشک کردن ظروف از پارچه­های کتان استفاده می­کنند.
نکته مثبت الیاف کتانی خاصیت آب رفتگی ندارد و لازم نیست قبل از دوخت شسته شود. از الیاف کتان برای تهیه روبالشی، ملحفه، حوله صورت و … استفاده می­شود.

نکات نگه­داری از پارچه­ کتان

 پارچه کتان دارای درخشندگی و جلای طبیعی است و پس از شستشوی آن پارچه نرم­تر می­شود و درخشندگی آن نیز حفظ می­گردد.
پارچه کتان در شستشو مکرر آب رفتگی دارد. اتو کردن پارچه­های کتان باید در حالت مرطوب باشد تا چین و چروک­های حاصل از شستشو کاملا باز شود ضمنا اتو کردن در سمت روی پارچه موجب درخشندگی و جلای بیشتر آن خواهد شد پس بهتر است این لباس­ها را با پارچه­ای بپوشانید سپس اتو کنید.
پارچه ­کتان را به مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار ندهید چون موجب کم شدن استحکام و تضعیف پارچه می­گردد.

کنف؛ الیافی گیاهی برای تولید پارچه

کنف از الیاف ساقه­ای است که از گیاه شاه­دانه استخراج می­شود.
از زمان­های قدیم در اکثر کشورهای آسیایی از این الیاف برای مصارف پوششی استفاده می­کردند.
امروزه در اکثر کشورهای جهان که شرایط جغرافیایی مناسب داشته باشند، این لیف را تولید می­کنند. الیاف کنف از کتان ضخیم‌تر و رنگ آن تیره­تر و عملیات سفید کردن آن مشکل­تر است.
به دلیل خشک و خشن بودن الیاف مواد شیمیایی و رنگی را به سختی جذب می­کند. از الیاف کنف در تولید کیسه، گونی، نخ قند، تور ماهیگیری و بافت مکرومه استفاده می­شود.

چتایی؛ الیاف قدیمی در هند و پاکستان

چتایی از نوع الیاف ساقه­ای است که در میان الیاف سلولزی بالاترین رقم مصرف را دارد.
برای اولین بار از هندوستان به اروپا برده شد. این گیاه در هندوستان، پاکستان و کشورهای گرمسیر و مرطوب به مقدار زیاد کشت می­شود.
چتایی تجاری در رنگ­های زرد و قهوه­ای با شفافیت ابریشم مورد استفاده قرار می­گیرد.
این جنس پارچه لمس خشن دارد و استحکام کتان را ندارد. چتایی از الیاف نسبتا ارزان است و به مقدار زیاد در سطح جهان تولید می­شود.
از الیاف چتایی در ساختن کیسه و گونی بسته­بندی کالا استفاده می­شو
. از الیاف ظریف چتایی در پارچه­های پرده­ای استفاده می­شود. ضایعات آن نیز برای پر کردن مبل و تهیه کاغذ مناسب است.

الیاف برگی

یکی از مهم­ترین الیاف برگی سیسال است. که بعد از صرف چند سال زمان برای کشت آن الیافی کرم متمایل به سفید تولید می­شود.
این الیاف سخت است و قابلیت انعطاف آن کم است. این لیف مشابه پنبه و کتان است و همان مسیری را که برای رنگرزی پنبه و کتان طی می­شود را طی می­کنیم.
کاربرد این لیف به عنوان طناب در صنایع حمل و نقل بسیار زیاد است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی نساجی از این لیف در برخی از پارچه­ تزیینی و قالی­، موکت­ و به ویژه کلاه و کیف زنانه استفاده می­شود.

الیاف پروتئینی

پشم از گذشته تا به امروز

از زمانی که ساکنان کوهستان و دشت­های سرد دریافتند که گوسفند می­تواند در زندگی آن­ها نقش اساسی ایفا کنند و علاوه بر تامین غذا با استفاده از پشم این حیوان از سرما زمستان در امان خواهند بود دریافتند که زنده گوسفند از مرده آن ارزشمندتر است.

پشم با اهمیت­ترین الیاف حیوانی است که در صنعت نساجی مورد استفاده قرار می­گیرد.
الیاف پشمی خالص، رنگ سفید شیری دارند. هرچه رنگ الیاف پشم سفیدتر باشد مرغوب­تر است.
الیاف رنگی نیز وجود دارد که ارزش آن­ها کمتر است. رنگ زرد الیاف ناشی از عدم مرغوبیت جنس آن و بدی نژاد و عدم سلامت حیوان است.

نور زیاد به کراتین پشم صدمه می­زند. اگر پارچه پشمی مدتی در معرض نور خورشید قرار بگیرد، به مقدار قابل توجهی از استحکام آن کاسته می­شود.

نکات نگه­داری از پارچه‌­های پشمی

اغلب منسوجات پشمی چنانچه به طور صحیح شسته و خشک نشود، بلافاصله بعد از اولین شستشو تغییر شکل می­دهند، در حالی که استفاده از جوش شیرین برای شستشو شکل لباس را حفظ می­نماید.
برای این کار با ازای هر یک لیتر آب برای شستشو ۲۵ گرم جوش شیرین را در آب حل کنید.
بدون چنگ زدن لباس، فقط با مالش آرام لباس را تمیز کنید. بعد از آبکشی بدون فشردن آن را میان یک حوله بپیچید تا آبش گرفته شود.
سپس آن را روی سطح زمین پهن کنید تا خشک شود. به یاد داشته باشید از سفید کننده­های کلردار به هیچ وجه استفاده نکنید و مستقیما روی پارچه پشمی را اتو نکنید.
اگر به دنبال نکات بیشتری برای نگه­داری این جنس لباس هستید مطلب روش­های نگهداری لباس­های زمستان را از دست ندهید.

چگونگی شناخت الیاف پشم

شناخت الیاف پشم با روش­های مختلف انجام می­گیرد.
معمول­ترین آن­ها از طریق سوزاندن است. روش میکروسکوپی و شیمیایی از جمله روش­های دقیق است که ما به عنوان مصرف کننده به آن دسترسی نداریم.
سوزاندن پارچه­ پشمی بعد از به شعله رسیدن به آرامی رخ می­دهد و خاکستری سیاه براق مایل به قهوه­ای باقی می­گذارد.
هنگام سوختن بوی مخصوصی شبیه پر و مو به استشمام می­رسد.

موهر؛ پرکاربرد در صنعت نساجی

یکی دیگر از الیاف حیوانی که بعد از پشم در صنعت نساجی اهمیت دارد الیاف موهر است که از بز آنگورا تهیه می­شود.
موهر مانند پشم به سهولت آب جذب می­کند و جذب رطوبت آن ۱۳ درصد است.
ویژگی پارچه­ موهر مانند پارچه­های پشمی است ولی خصوصیات نمدی شدن آن مانند پشم نیست. این الیاف برای لباس­های زمستانی بسیار مناسب است و معمولا الیاف مخلوط از پشم و موهر با هم استفاده می­شود.
از الیاف موهر برای بافت پارچه­های پرزدار مبلمان استفاده می­شود. همچنین از این الیاف نخ بافتنی، پارچه آستری، کت و پوست­های تقلیدی و نوار قیطان تهیه می­کنند.

کشمیر؛ پارچه کمیاب و ارزشمند

کشمیر یکی از ظریف­ترین و نرم­ترین الیاف حیوانی است که در صنعت نساجی شناخته شده است.
در لغت کشمیر مترادف کلمات پشمینه، مرغوز و موهر است. الیاف کشمیر از مویی که در سطح زیرین موی بدن نوعی بز بومی آسیا رشد می­کند، به دست می­آید.
به طور کلی پارچه­های کشمیر واقعی جز نرم­ترین و ظریف­ترین پوشش­ها است.
رنگ کرک کشمیر معمولا خاکستری، زرد نخودی یا سفید است. خصوصیات شیمیایی آن شبیه الیاف پشمی است؛ مقدار جذب آب آن حتی از پشم بیشتر است و به همین نسبت در مقابل عوامل شیمیایی دارای حساسیت بیشتری است.

محصول کشمیر فوق­العاده کم و گران قیمت است و به علت نرمی و نازکی آن یکی از مهم­ترین الیاف نساجی محسوب می­شود.
پارچه کشمیر گرم، راحت و بسیار زیبا است. از الیاف آن بیشتر برای تهیه لباس و شال و جوراب کشباف به طور خالص یا مخلوط با سایر الیاف استفاده می­شود.

در این مطلب در رابطه با الیاف طبیعی گیاهی و حیوانی آشنا شده­ایم و یاد گرفتیم چگونه آن­ها را از هم تشخیص دهیم و از منسوجات مختلف چگونه نگهداری کنیم.