وداع با مریم کریمی استاد برجسته سوزن دوزی سیستان و بلوچستان

مریم کریمی بانوی هنرمند و استاد برجسته سوزن دوزی ساکن روستای گنز ایرندگان خاش ، روز گذشته بر دستان مردم هنر دوست این شهرستان تشییع و به خاک سپرده شد

وداع با مریم کریمی استاد برجسته سوزن دوزی سیستان و بلوچستان

بخشدار ایرندگان خاش سیستان و بلوچستان گفت:  این هنرمند سال ۱۳۲۵ در روستای گنز ایرندگان از توابع شهرستان خاش به دنیا آمد و از سنین کودکی مانند همه دختران ایرندگانی این هنر زیبا را نسل به نسل از دستان مادر خود فرا گرفت و به فرزندان و شاگردانش انتقال داد.

عنایت الله ایرندگانی  افزود: مریم کریمی در کنار اساتید نام آشنا همچون مهناز جمالزهی ایرندگانی، مهتاب نوروزی، شهناز خلیلی و زرخاتون عظیمی از پیشکسوتان عصر طلایی هنر سوزن دوزی در چند دهه اخیر بود .

وی ادامه داد: آثار ارزشمند مریم کریمی این هنرمند دارای مهر اصالت یونسکو در طرح‌های مختلف رشته سوزن دوزی، سکه دوزی و آئینه‌دوزی بوده و آثارش به تمام نقاط کشور و حتی خارج از کشور هم راه یافته است.

علیرضا جلالزایی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان هم گفت: مریم کریمی هنرمند برجسته از استادان فعال و بنام شهرستان خاش بود و به‌واسطه آثار فاخرش موفق به کسب نشان‌های ملی و بین‌المللی شده بود و بسیاری از صنعتگران شهرستان خاش از دانش‌آموزان این هنرمند فقید بودند .

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز در پیامی درگذشت مریم کریمی هنرمند صاحب‌نام و پیشکسوت صنایع‌دستی رشته سوزن‌دوزی را به خانواده او و جامعه هنرمندان صنایع‌دستی کشور تسلیت گفت.

مریم کریمی پیشکسوت سوزن‌دوزی استان به علت کهولت سن در روستای گنز ایرندگان از شهرستان خاش دار فانی را وداع گفت،سرپنجه بانوان سوزن دوز سیستان و بلوچستان ، هنری با قدمتی به تاریخ کهن این منطقه است که حتی در گذر زمان هم نه تنها از چشم نیفتاده است ، بلکه همچنان چشم نوازی میکند.

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز سیستان و بلوچستان، هنر سوزن‌دوزی یکی از هنرهای تاریخی و فاخر دست زنان بلوچ و ترسیم کننده نقشه راه مد و لباس ایرانی است که طول چند هزار سال گذشته همچون برگی زرین، هویت و شناسنامه فرهنگی قوم بلوچ را به نمایش گذاشته است.

سوزن دوزی، صنعتی اصیل با قدمتی ۷ هزار ساله در سیستان وبلوچستان ماست که با معیشت، نان و سفره زنان این دیار گره خورده است،سوزن دوزی هنری است با قدمت و سابقه‌ای به بلندای تاریخ که به آن بلوچی دوزی‌ هم می‌گویند. این هنر در تار و پود زندگی عشیره‌ای منطقه، ریشه دوانیده و با ذوق و خلاقیت زنان در آئینه‌ی نقوش و طرح‌‌های زیبا، جاودانه شده است.

یکی از هنرها و صنایع دستی شاخص سیستان و بلوچستان هنر سوزن دوزی زنان بلوچ است که به آن بلوچی دوزی هم گفته می شود.

از این هنرکهن که نمادیست ازلطافت وذوق بانوان منطقه  برای تزئین زیورآلات و لباس‌های محلی استفاده می‌شود.

این صنعت علاوه بر کارافرینی زمینه رونق تولید و شکوفایی اقتصادی درجوامع روستایی وعشایری رانیز بدنبال دارد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان با بیان اینکه سوزن دوزی یکی از غنی ترین داشته های زنان بلوچ است گفت: ثبت ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی حاصل زحمات زنان هنرمند بلوچ و فعالان این عرصه است.

جلالزایی با اشاره به اینکه این هنر در شهرستان ایرانشهر قدمت ۳ هزار ساله دارد، می‌گوید: غنای سوزن دوزی در شهرستان ایرانشهر، این شهرستان را به کانون ملی این هنر تبدیل کرده است.

وی می‌گویند: ثبت ملی ایرانشهر به عنوان شهر سوزن دوزی کشور، نشان دهنده اهمیت و ارزش این هنر در بین زنان بلوچ است.

تقاضای این هنر در بازارهای داخل و خارج را می‌توان بهترین میزان و معیار برای توجه بیشتر مسئولان به این هنر اصیل و ماندگار دانست.

این هنر علاوه بر عرضه در داخل کشور به کشورهای همسایه از جمله امارات عربی، پاکستان و ترکیه و نیز به کشورهای اروپایی از جمله اتریش و سوئد صادر می‌شود.

اکنون این هنر در شمال سیستان و بلوچستان هم رواج دارد و از جمله تفاوت‌های سوزن‌دوزی این دو منطقه باید به رنگ‌های تیره‌تر و نقوش ریز و پرتر مناطق جنوبی استان در مقابل رنگ‌های روشن با نقوش ساده‌‌تر در سوزن ‌دوزی‌های مناطق شمال استان اشاره کرد.

در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار نفر از بانوان خوش ذوق وخلاق  سیستان و بلوچستان مشغول فعالیت در این صنعت اشتغال آفرین و سودآور هستند .

سوزن دوزی بلوچ دارای مهر اصالت از سازمان یونسکو است و در فهرست میراث معنوی کشور نیز ثبت شده‌است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری افزود: سیستان و بلوچستان جزو استان های نخست کشور در زمینه تولید صنایع دستی است.

وی ادامه داد: سوزن دوزی، خامه دوزی، سفال کلپورگان، سواس و پریوار دوزی از جمله مهمترین آثار صنایع دستی سیستان و بلوچستان هستند که با توجه به برخورداری از کیفیت، ترکیب رنگ، نحوه تولید، خلاقیت و نوآوری موفق به کسب نشان ملی مرغوبیت شدند.

زنان بلوچ هنر اصیل سوزن دوزی را از مادران خود آموخته اند و مادرانشان هم از مادران خود به ارث برده و نسل به نسل این هنر را انتقال داده اند،نام و هنر زنان بلوچ با سوزن دوزی گره خورده است.

هنر بلوچی دوزی کاربردهای متنوعی دارد و از آنها در دوخت رومیزی، سجاده، کوسن و لباس بانوان استفاده می‌شود، که اما کاربردی ترین آنها، در لباس بانوان بلوچ است.

این هنرمندان در سالهای اخیر هنر بلوچی دوزی را در دوخت مانتو، شال، کیف و حتی کفش به کار برده اند که نتیجه آن هم جذب مشتریان فراوان بوده است.

مهتاب نوروزی، بزرگترین سوزن دوز بلوچ و صاحب نفیس ترین مجموعه سوزن دوزی ایران است که تابستان ۱۳۹۰ در روستای قاسم آباد بمپور از دنیا رفته است. مهتاب نوروزی با داشتن نشان درجه یک هنری شاگردان بسیار زیادی را تربیت کرده است، بدون شک هر اثر سوزن دوزی که در استان سیستان و بلوچستان و یا نقاط مختلف ایران می خرید اثر دست یکی از شاگردان مستقیم یا با واسطه زنی است که زیباترین پارچه های را تهیه کرده است.

در طول تاریخ با آمدن و رفتن مدهای مختلفی از لباس، زنان بلوچ سیستان و بلوچستان هنوز، لباس‌های سنتی خود را می پوشند و این فرهنگ را همچنان حفظ کرده اند وپوشش آنان در خانه، خارج از خانه، مجالس عزا، عروسی و جشن‌ها همین لباسهای سنتی همراه با بلوچی دوزی است.

زیبایی هنر بلوچی دوزی بسیاری از هنرمندان و طراحان لباس را بر آن داشته تا با استفاده از این هنر، پا به پای مد و طرحهای جدید لباس پیش روند.

ریشه‌های این هنر را می توان درلایه‌های زیرین تاریخ قومی منطقه یافت و  درتمام بلوچستان زنان سوزن‌دوز بدین هنر مشغول هستند. ازجمله‌ی عمده ترین مراکز سوزن‌دوزی استان سیستان و بلوچستان را می‌توان به:

اسپکه ( ESPAKE) ، هریدک ( HARIDOK ) ، قاسم آباد ( GASEM ABAD ) ، بمپور ( BAMPUR ) ، نکوچ ( NEKOC ) درشهرستان ایرانشهر ، کوپچ ( KOPC ) ،‌ پیپ ( PEIP ) ،‌ مته سنگ ( MOTESANG ) ،‌ چانف ( CANF ) ،‌ مهنت ( MEHNAT ) درشهرستان نیک شهر ،ایرندگان (‌ IRANDEGAN ) ،‌ مارندگان ( MARANDEGAN ) ،‌ اسماعیل آباد (ESMAIIL ABAD ) درشهرستان خاش ، گشت (‌ GOST ) ، سوران ( SURAN ) ،‌ جالق ( JALG ) ،‌ کله‌گان (‌ KALEGAN ) درشهرستان سراوان و همچنین شهرستان زاهدان اشاره کرد.

ازاین روی بدان بلوچی دوزی‌ هم می‌گویند :

ازمشهورترین و مرغوبترین نمونه‌های سوزن‌دوزی می‌توان به تولیدات مناطق قاسم‌آباد و نکوچ ایرانشهر و چانف درنیک شهر اشاره کرد . ذکر این نکته نیز ضروری است که سوزن‌دوزی‌های مناطق شمالی استان ( سرحد ) مشهورتر ازسوزن‌دوزی‌های مناطق جنوبی ( مکران ) است.

ازجمله تفاوت‌های سوزن‌دوزی این دومنطقه باید به رنگ‌های تیره ترو نقوش ریز و پرتر مناطق جنوبی استان درمقابل رنگ‌های روشن با نقوش ساده‌ترسوزن‌دوزی‌های مناطق شمال استان اشاره کرد .

پس از ثبت کلپورگان به عنوان روستای جهانی در فهرست آثار یونسکو و ثبت ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی، روستای تنگه سرحه به عنوان روستای ملی حصیر بافی و شهر ادیمی به عنوان شهر ملی خامه دوزی  روستای گنز هم به عنوان روستای ملی بلوچی دوزی پنجمین منطقه ثبت شده در حوزه صنایع دستی در سطح جهانی و ملی است.

تاریخچه صنایع دستی در سیستان و بلوچستان همچون دیگر مناطق ایران به گذشته های دور بر می گردد به طوری که بر اساس مشاهدات باستان شناسان نخستین شواهد دست ساخته ها در این استان را می توان ابزار سنگی ساخته شده توسط انسان در منطقه لادیز مربوط به دوره پارینه سنگی دانست.

اما آن چیزی که به صورت متداول به عنوان صنایع دستی عموم مردم می شناسند به سایت های باستان شناسی استان نظیر شهر سوخته با آثاری همچون حصیر بافی، پارچه بافی و ابزار چوبی با قدمت پنج هزار ساله بر می گردد.