تحولات مد و پوشاک ایران در دهه‌ی اول بعد از انقلاب ۱۳۵۷

اهمیت لباس به عنوان یک شی مادی می‌تواند فراتر از کاربرد و زیبایی باشد. مد می‌تواند نماینده‌ی فرهنگ یک کشور و طیف سیاسی حاکم بر آن باشد. تغییر سبک پوشش زنان در ایران پس از انقلاب، نمونه‌ای عالی از این مورد است. هدف این مقاله، بررسی تغییرات پوشش پس از انقلاب و بیان دلایل آن است.

تاثیر متقابل مد و سیاست در دهه اول بعد از انقلاب

سیاست و مذهب در خاورمیانه به شدت در هم تنیده شده‌اند و در نقطه‌ی تلاقی آن‌ها، نقش زنان یک موضوع اصلی است. بارزترین نمونه‌ی اخیر تلاقی سیاست و مذهب در منطقه، انقلاب ایران بود که اولین حکومت دینی مدرن را در جهان ایجاد کرد و بار دیگر اسلام را به کانون قدرت سیاسی تبدیل کرد. انقلاب ایران نه تنها قدرت حاکم را تغییر داد، بلکه مجموعه‌ای از قوانین و مقررات جدید را نیز به همراه داشت که جامعه‌ی ایران را تحت تأثیر قرار داد. یکی از این قوانین، قانون اجباری شدن حجاب و پوشش اسلامی بود.

انقلاب اسلامی ایران تغییرات بزرگی در پوشش جامعه و به ویژه زنان ایجاد کرد و لباس زنان دستخوش تغییرات بزرگ در مدت زمان کوتاهی شد. این تغییرات در دهه‌ی ۶۰ و دوران جنگ به وضوح دیده می‌شود.

قانون حجاب اجباری بعد از انقلاب اسلامی در ایران

اولین جرقه‌های قانون حجاب اجباری در اسفند سال ۱۳۵۷ یعنی کمتر از یک ماه پس از پیروزی انقلاب زده ‌شد. یک روز پیش از هشتم مارس، روز جهانی زن، روزنامه‌ی کیهان با این تیتر منتشر شد: زنان باید با حجاب به ادارات بروند. در صفحه‌ی اول این روزنامه سخنانی از آیت‌الله خمینی نوشته‌شده‌ بود. این سخنان تاکید داشتند که مانعی برای کار کردن زنان در ادارات وجود ندارد؛ اما آن‌ها باید حجاب شرعی را رعایت کنند. 

این اظهارات اعتراض تعدادی از زنان و حتی آنهایی که با انقلاب موافق بودند و برای آن تلاش کرده بودند را به همراه داشت؛ اما گروه‌های سیاسی از اظهار نظر مستقیم در مورد موضوع حجاب پرهیز می‌کردند و یا آن را موضوعی فرعی قلمداد می‌کردند.

ممنوعیت ورود زنان بی‌حجاب به ادارات و قانون مجازات شرعی

سرانجام در ۱۴ تیرماه ۱۳۵۹ ورود زنان بی‌حجاب به ادارات دولتی ممنوع شد. این شروعی برای اجباری شدن حجاب در ایران بود.
این بار بر خلاف سال ۵۷ اعتراض شدیدی علیه این سخنان صورت نگرفت. شاید یکی از عمده دلایل این سکوت را بتوان مربوط به فضای سیاسی آن زمان و شروع زمزمه‌های جنگ ایران و عراق دانست.
روند قانونی شدن حجاب اجباری تا سال ۱۳۶۰ ادامه داشت؛ اما هیچ قانونی در این زمینه تا سال ۱۳۶۳ در مجلس به تصویب نرسید. در آن سال با تصویب قانون مجازات اسلامی در مجلس، رعایت حجاب برای همه زنان کشور و حتی از گردشگران بالای هفت سال ضروری شد.  بنابراین زنان مجبور به رعایت حجاب شدند. 

مردان هم از پوشیدن شلوارهای چسبان، لباس آستین کوتاه، پیراهن‌هایی که سینه را نمایان می‌کند و داشتن جواهرات منع شدند.

در این دوران پوشاک زنان ایرانی در محافل غیررسمی مانند مهمانی‌ها همچنان مشابه لباس پیش از انقلاب بود؛ اما در ادارات و محافل رسمی، زنان مانتوهای بلند و مقنعه و چادر داشتند و هنگام تردد در کوچه و خیابان هم روسری‌های بلند و مانتو و شلوارهای گشاد بر تن زنان دیده می‌شد.

پوشیدن چادر رنگی در محافل عمومی هم مانند دوران پیش از انقلاب رایج بود.

جنگ ایران و عراق و تاثیرش بر نوع پوشش مردم ایران

با شروع جنگ، مدگرایی محدود شد و صنعت مد و فشن در حاشیه قرار گرفت. ظاهر لباس خانم‌ها و آقایان ساده‌تر و پوشیده‌تر شد. 

تحولات سیاسی و جنگ در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی باعث شد استایل آقایان و خانم‌ها به لباس‌های اسلامی نزدیک‌تر شود و مشکلات جنگ باعث شد که افراد کمی به فکر لباس‌های غربی و مد و فشن باشند. از این رو در آن سال‌ها عمده لباس‌ها ساده و به دور از تجمل بود.

مد ساده‌پوشی در طی جنگ تحمیلی ایران

در فاصله زمانی بین سال‌های 58 تا 67 موجی از غرب ستیزی در میان انقلابیون وجود داشت و این عقیده تا جایی دنبال شد که هرگونه تقلید از ترندهای روز مد غربی نهی شدند و انقلابیون با لباس‌هایی ساده عقاید خودشان را بروز دادند. از جمله‌ی این لباس‌ها در مردان پیراهن‌های گشاد، شلوارهای کتان و پارچه‌ای و کاپشن‌های ساده بود. شهید رجایی یکی از نمادهای این ظاهر انقلابی بود.

دو نسخه‌ی متمایز از حجاب در ایران بعد از انقلاب

در ایران پس از انقلاب، دو نسخه متمایز از حجاب دیده می‌شود: پوشش زنان مذهبی و پوشش ادارات. پوشش غیررسمی و هنجارشکن که الهام گرفته از مد دهه‌ی 80 میلادی بود.

اولین نسخه پوشش زنان مذهبی‌تر است. چادر و مقنعه آیتم‌های جدانشدنی این پوشش هستند. پوششی که در کارمندان ادارات دولتی و فرهنگیان و معلمان بسیار دیده می‌شد. این افراد در انتخاب لباس و آزادی عمل برای اصلاح پوشش خود بسیار محدودتر بودند و رنگ‌های تیره مانند سرمه‌ای، خاکستری، مشکی و سرمه‌ای را بر تن داشتند.

مد غیررسمی و پنهان و تقلید از ترندهای دهه‌ی 80 میلادی در دوران بعد از انقلاب

ترندهای دهه 80 در ایران

وقتی به مد دهه‌ی 80 فکر می‌کنیم، کلمه‌ی درخشان را به یاد می‌آوریم. دهه‌ای که موهای پوش داده شده، اپل شانه، اکسسوری و جواهرات بزرگ و شلوار سنگشور شده ترند بودند و رنگ‌ها و طرح‌ها چشم‌گیر بود. روند مد در دهه 1980 در مورد ارزش‌های مادی و به رخ کشیدن ثروت بود. 

مد دهه 80 بیش از هر دهه‌اای در گذشته باعث پیدایش آیکون مد شد. مایکل جکسون، پرنسس دایانا و مدونا از جمله آیکون‌های مشهور مد در این دوران بودند.

مایکل جکسون و مدونا نماد اغراق در زرق و برق مد دهه 80 بودند و پرنسس دایانا نماد مد قدرتمند زنانه و پاورسوت‌ها بود.

تقلید از ترندهای دهه 80 در ایران

همانطور که احتمالا متوجه شدید، این کاملا برخلاف اتفاقات رایج همزمان در ایران بود و در نتیجه تقلید از ترندهای جهانی و ورودشان به ایران توسط قشر محدودی از مردم و بیشتر در مهمونی‌های خصوصی دیده می‌شد. در مد خیابانی هم با وجود محدودیت‌های بسیار در پوشش مانتوهای اپل دار که شانه‌های اغراق شده داشتند با الهام از پاورسوت‌های زنان موفق غربی طراحی می‌شدند. ایرانیان در خلوت و مهمانی‌ها از مد دهه‌ی هشتاد الهام می‌گرفتند. موهای پوش داده شده و کت دامن در میان زنان و شلوارهای جین در میان مردان بسیار رایج بود.  

ظاهر جامعه بعد از تصویب قانون حجاب اجباری

تقریبا همزمان با تصویب قانون حجاب اجباری، سرپیچی از آن آغاز شد.

زنان تلاش کردند در چارچوب این قوانین از ترندها پیروی کنند؛ اما با این وجود در این سال‌ها زنان زیادی به دلیل پوشیدن موهای پف کرده بیرون زده از روسری یا مانتوهای روشن و روسری‌های کوتاه تذکر دریافت کردند. گاهی حتی  مردان نیز به دلیل پیروی از ظاهر اغراق شده دهه‌ی هشتاد مانند شلوارهای جین و تیشرت توسط مأموران کمیته مجازات شدند.

با این حال پس از پایان جنگ، مدگرایی باز هم مورد توجه قرار گرفت. در این زمان به دلیل رکود اقتصادی و فقر پس از جنگ، خرید و فروش لباس‌های تاناکورا در ایران رایج شد و بخشی از مردم با کمک این لباس‌های دست دوم توانستند از ترندها پیروی کنند.

نتیجه گیری

مد یک پدیده‌ی جهانیست و ترندها به ویژه از زمان رواج تلویزیون و بعدها اینترنت در اکثر نقاط جهان مشترک هستند و کشورها با وجود داشتن سنت‌ها و قوانین منحصر به خود، کم و بیش از این ترندها پیروی می‌کنند. مد در دهه‌ی اول انقلاب اسلامی گویای احوال جامعه در آن روزها بود و استایل‌های متفاوت در آن زمان نشان‌دهنده‌ی عقاید مختلف مردم بودند.

این نتیجه گیری به ما ثابت می‌کند که اجبار در قوانین پوشش در طولانی مدت نمی‌تواند بر تمام مردم یک جامعه اثرگذار باشد.

منابع:

www.fashiongonerogue.com

theconversation.com