پوشاک زنان در دوره اول قاجار

در کشور ما به ندرت به مسئله پوشاک حتی از جنبه های سطحی آن پرداخته شده است و تغییرات در شکل لباس که در عمل به سرعت با دنیای معاصر همگام می شود، از لحاظ نظری همواره به صورت تلویحی پذیرفته شده است. تمایز کم بین لباس زن و مرد، گروه های سنی و شغلی، تشابه نسبی ترکیب و اجزای لباس (که در عین حال به صورتی ظریف، گروه های اجتماعی را متمایز می کرد) و دلالت قومی، مذهبی و سیاسی رنگ ها، وجه مشخص لباس در ایران پیشامدرن بوده است. پوشش پیشامدرن هم مبین هویت دینی و ملی بوده است و هم بازنمای تفاوت های قومیتی و طبقاتی. در این مطلب نگاهی می اندازیم به پوشش زنان ایرانی در دوره اول قاجار(اواخر عهد زندیه تا سلطنت فتحعلی شاه قاجار).

پیراهن

در این دوره لباس زنان تا حدی ساده بود و با لباس مردان چندان اختلافی نداشت. عموما زنان پیراهن تنگی در بر میکردند که پارچه آن اغلب از نخ و ابریشم بود و برخلاف پیراهن زیرین مردان که یقه آن از پهلوی گردن باز و بسته میشد چاک پیراهن زنان از جلو باز میشد و در زیر گلو به وسیله ربان یا دگمه ای محکم میگردید.

شلوار 

زنان در این زمان مانند مردان شلوار گشاد و بلندی به پا می کردند و روی آن دامن گشاد و نسبتا بلندی می پوشیدند که طول آن تا وسط ساق پا می رسید و به این طریق همیشه مقداری از شلوار و لبه آن پیدا بود. شلوار زنان گشاد  و از پارچه های راه راه بود که به طور مورب دوخته میشد و لبه آن را از پارچه ای به رنگ دیگر انتحاب می کردند.

پوشش سر

در دوره اول سلطنت قاجاریه پوشش سر زنان ادامه پوشش سر در دوره زندیه بود که عبارت بود از تور نازک همراه کلاهک یا عرق چین مزین به انواع جواهر و این پوشش تا دوره فتحعلی شاه ادامه داشت. تعداد بسیار زیادی از مینیاتورهای این دوره این پوشش سر را می نمایانند. زنان این دوره توری یا پارچه نازک و زیبایی را به طور آزاد بر روی سر انداخته آن را به وسیله رشته های مروارید یا نیم تاج و جقه و پیشانی بند و پرهای زیبا و غیره مانند زنان هندی بر روی سر بند می کردند و گوشه های بلند آن را که از پشت سر آویخته بود رها می ساختند و گیسوهای بلند خود را نیز بافته و یا به طور آزاد در پشت سر یا شانه ها می ریختند و زلف یا طره را بر روی پیشانی به اشکال گوناگون و قشنگ مرتب میکردند.

زیورآلات

بستن بازوبند جواهرنشان نیز در این زمان معمول بود و آن را از روی پیراهن در قسمت فوقانی بازو می بستند که رشته های ابریشمی از زیر آن ها آویزان و به هر رشته سکه ای از طلا آویخته میشد. پوشاک زنان در این دوره بسیار مجلل بود. این طرز لباس پوشیدن زنان در خانه بود و هنگامی که می خواستند به کوچه و بازار روند چادر سیاه یا بنفش یا نیلی تند به سر میکردند و روی خود را محکم با روبند می گرفتند.

کفش (ساغری)

در دوره اول زنان از ساغری های نوک برگشته به رنگ های سبز و قرمز و آبی استفاده می کردند. این ساغری ها یا کفش های پشت باز از چرم های رنگی و پاشنه دار بود. در بیشتر نقاشی های باقی مانده از آن دوره تصاویر زنانی را مشاهده می کنیم که کفشی با پاشنه متوسط و نوک برگشته به پا دارند که نیمی از پاشنه پای آنان بیرون از سطح دمپایی و کفش پشت باز می باشد و به نظر می آید که این مساله راه رفتن را برای آنها مشکل می کرده است.

برگرفته از: “سیری در مد و لباس دوره قاجار”، نوشته دکتر مهتاب مبینی، اعظم اسدی، انتشارات مرکب هنر