پوشاک مردان در دوره دوم قاجار

در این دوره تجار و سیاحان اروپایی به ایران سفر می کردند و مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا نیز در این دوره صورت گرفت که تاثیر بسزایی بر مد و پوشاک ایرانیان گذاشت.

پرتره های ایرانی در اوایل قرن ۱۳ نشان دهنده بروز تحولاتی در شیوه پوشش است، به گونه ای که جامه بلند و دامن دار ظاهرا منسوخ شده و جای خود را به کت و شلوار داده است. در این دوره شاهد تحولی سریع در پوشاک مردان به ویژه در شلوار و کلاه هستیم.

لباس رسمی صاحب منصبان همان جبه و شال کلاه بود اما محمدشاه لباس کوتاه بر تن کرد و به درباریان و مردم نیز توصیه نمود که لباس بلند را که علامت تکبر بی موضوع است کنار بگذارند. با این حال همچنان گروهی از مردم لباس راسته ی بلند بر تن می کردند اما عده ای دیگر لباس خود را قدری کوتاهتر کردند.

تغییرات شکل لباس ایرانیان مخصوصا در دوران محمدشاه تا حدی باعث کاهش تجملات شد. سابقا لباس ایرانیان از پارچه های گرانبها با حاشیه دوزی زر  و سیم بود ولی در این دوره به استثنای روزهای سلام لباس ها ساده و بسیار ارزان بها به تن می کردند.

مردها غالبا در فصل تابستان پارچه های پنبه ای ایرانی به نام (قدک) و به رنگ های مختلف می پوشیدند و زمستان ها نیز ماهوت آلمانی و انگلیسی استفاده میکردند.

سابقا ایرانی ها بر روی کلاه خود شال گرانبهای کشمیری می پیچیدند ولی به پاس احترام به شاه کلاه ساده(قجری) بر سر گذاشتند. این کلاه از پوست بره سیاه و به شکل مخروط ناقص بود.

ناصرالدین شاه در اوایل سلطنت با کلاه استرخانی بلندی بر سر شنل بلندی از شال کرمانی با حاشیه ای از پوست و خز و شلوار بر تن و گاه خنجری آوبخته از کمر نقاشی میشد. 

در نقاشی های متاخرتر ناصرالدین شاه با جامه ای که بیشتر به لباس اروپاییان شباهت دارد تصویر شده است.

در البسه درباری تن پوشهای رنگی و با شکوه دوران فتحعلی شاه جای خود را به پیراهن هایی گاه با کراوات و بالاپوش های تیره رنگ با دوخت نظامی یا شخصی اروپایی و شلوارهای صاف و گشاد گاهی حتی با راه راههای نظامی روی درزهایش دادند.

در این دوره کت فراک رایج شده بود ولی سبک تنگ و چسبان اروپایی به نظر ناشایست می آمد بنابراین نوع ایرانی لباس بر اساس مدل های تُرک با چین هایی در کمر و آستین هایی گشادتر دوخته شدند.

در آن زمان ناصرالدین شاه نیمی اروپایی و نیمی ایرانی لباس می پوشید و از صاحب منصبان دولت ۴۰٪ شان به طرز اروپایی و ۶۰٪شان به رسم ایرانی لباس می پوشیدند.

از میانه دوره قاجار ورود انواع کالاهای خارجی به ایران باعث شد تا عادت به خرید پارچه های خارجی و استفاده از آنها در دوخت لباس هایشان شکل بگیرد و پوشاک سنتی ایرانیان نیز کم و بیش تغییر کرد.

پیراهن رو:

در دوره دوم یعنی از زمان فتحعلی شاه به بعد این پیراهن را با شلوار گشادی که در دوره زندیه رواج داشت می پوشیدند. این پیراهن دارای یک نقش بود و معمولا از پارچه های فاخر و گران قیمت بود و در دوره ناصرالدین شاه قد این پیراهن ها کمی کوتاه تر شدند.

قبا یا جبه:

از اواسط دوره قاجار قباهای بلند زیری که بلندی آنها تا پشت پا بود کوتاه شدند و به زانو رسیدند و در محل کمر چین دار شدند به کمرچین مشهور شدند.

کلیجه:

در زمستان ایرانیان پوستین یا بالاپوشی از پشم به دوش می انداختند. مردمانی که مشغول کار بودند این بالاپوش را بی آستین یا با آستین شکافته می پوشیدند تا مانع حرکت دست ها در هنگام کار نباشد.

سرداری:

سرداری کلیجه کوتاهی است که بعد از مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا در میان مردان رواج یافت. سرداری بدون کمربند پوشیده میشد و با دکمه سراسری بسته میشد.

شنل:

شنل نیز در اواخر سلطنت قاجار رواج یافت. این بالاپوش کوتاه تر از عبا، بدون آستین و دارای یقه بود.تا قبل از آن مردان ایرانی در فصل سرما خود را در میان بالاپوش گشادی به نام پوستین که از پوست گوسفند تهیه می شد می پیچیدند. 

شلوار:

شلوارها در این دوره به تقلید از اروپاییان تا جای ممکن تنگ تر شدند.

آرایش سر:

طرز آرایش و پیرایش مردان هم در شهرها به کلی دگرگون شد و به استثنای روحانیون و بعضی از کسبه و بازاریان عده ای از مردان صورت خود را می تراشیدند. 

در قدیم مردان موی سر را می تراشیدند و سر را با عمامه و احیانا کلاه استوانه ای یا مخروط شکلی می پوشاندند اما در دوره دوم زلف گذاشتن مطلوب شده بود. خالکوبی روی بدن نیز فقط در طبقات پایین و خصوصا نزد ورزشکاران دیده میشد.

کلاه: 

کلاه در دوره قاجار عبارت بود از یک مخروط میان تهی به ارتفاع ۳۵ سانتی متر که انتهای آن به داخل تا شده بود. کلاه ملی ایرانیان در گذشته بسیار گران تمام می شد چرا که دور آن را شال کشمیری به شکل عمامه می پیچیدند اما در این دوره اعیان به پاس احترام شاه کلاه ساده قجری بر سر میگذاشتند که از پوست بره سیاه درست میشد و چون پوست بره زود خراب میشد در طول سال سه یا چهار بار کلاه می خریدند.

در دوره دوم این کلاه به شکل های گوناگون (گرد و نوک تیز) در آمد ولی شکل اصلی خود را از دست نداد. در این دوره مردان عادی از کلاه های نمدی و مدور مانند عرقچین استفاده میکردند و مردان مرفه کلاهی از جنس ترمه داشتند و گاهی جواهر نیز به آن نصب میکردند.

کفش: 

در دوره دوم بخاطر ارتباط با اروپا کفش ها به ویژه کفش پادشاهان و اطرافیانشان به کلی تغییر شکل داد. این کفش ها یا از اروپا خریداری و یا سفارشی دوخته میشدند. طبقات متوسط نیز به تقلید از درباریان از کفش های مدل جدید استقبال کردند. عکس های آن دوره نمایانگر رواج کفش های اروپایی در میان درباریان و اشراف است.