نگاهی به تاریخ پوشاک در هند و پاکستان ( قسمت دوم: پاکستان)

 همان‌طور که در قسمت قبل گفته شد، کشور پاکستان تا ۷۴ سال پیش بخشی از تمدن هند بود و تاریخ باستانی این کشور با هند تقریبا یکی است. بخش زیادی از فشن پاکستانی که در این قسمت مورد بررسی قرار خواهد گرفت با فشن هندی یکی است. ولی با این حال تفاوت‌های به خصوصی در پوشاک این دو کشور وجود دارد؛ از طراحی و طرز پوشش گرفته تا استفاده از متریال متفاوت و…

در این قسمت، علاوه بر مقایسه‌ی فشن پاکستان با هند، به ماهیت پوشاک این کشور نگاهی خواهیم داشت. همچنین سیر تکامل آن در دهه‌ها و دوران تاریخی مختلف را هم بررسی خواهیم کرد.

چه چیزی فشن پاکستانی را تشکیل می‌دهد؟

قبل از هرچیزی باید به کلیات تاریخ این کشور نگاهی بیاندازیم. پاکستان کشوری در جنوب شرق آسیا است که در میان کشورهای هند، افغانستان و ایران قرار گرفته. این کشور سرزمینی است که این چند کشور را به هم متصل می‌کند. نکته‌ی مهم این است که اتصال پاکستان به کشورهای مذکور، تنها از لحاظ جغرافیایی نیست. بلکه، فرهنگ، زبان و فشن هم از جمله چیزهایی هستند که پاکستان را به ایران، هند و افغانستان وصل می‌کند.

همچنین این اتصال باعث شده در طول تاریخ، پاکستان یکی از کشورهایی باشد برای حمله و تصرف دیگر کشورها. بسیاری از فاتحان معروف در طول تاریخ از طریق پاکستان به دیگر کشورها لشکرکشی می‌کردند. اما این پدیده چه ارتباطی به فشن پاکستان دارد؟

با داشتن این ویژگی‌ها، پاکستان کشوری است که مانند یک کانون فرهنگی عمل می‌کند و میزبانیست برای انواع فرهنگ‌های مختلف. علاوه بر ریشه‌های اصیل هند و پاکستانی، در فرهنگ این کشور آثاری از تمدن‌های مختلف به راحتی دیده‌ می‌شود. این چیزی است که به فشن پاکستانی تنوع گسترده‌ای می‌دهد.

فشن پاکستان ترکیبی خلاقانه از فشن هند، افغان و ایران

فشن پاکستانی ترکیبی خلاقانه از فشن هندی، افغانی و ایرانی می‌باشد و از معدود پدیده‌هایی است که با ترکیب پوشش کشور‌های دیگر، اصالت خود را حفظ کرده. با وجود این ترکیبات، فشن پاکستانی بسیار غنی و جالب توجه در دنیای مد است. فرهنگ بومی، عقاید مذهبی و الهام گیری از سبک‌های متفاوت پوشش هم از جمله عواملی‌اند که ظرافت، زیبایی و جلوه‌ای خاص به فشن پاکستانی بخشیده است.

همچنین، کشور پاکستان از لحاظ فرهنگی به چهار منطقه یا ایالت تقسیم شده است و هرکدام از این استان‌ها یا ایالت‌ها دارای زبان، فرهنگ و پوشش خاص خود هستند.

شباهت‌ها و تفاوت‌های پوشاک هندی با پاکستانی

تمدن هند تا قبل از سال ۱۹۴۷ شامل هند امروزی و پاکستان می‌شد و تاریخ باستان پاکستان، همان تاریخ هند باستان است. ولی با این حال تفاوت‌های به خصوصی میان لباس‌های هندی و پاکستانی وجود دارد. ما لباس‌های هندی را به چند چیز مختلف می‌شناسیم: رنگ‌های شاد، طراحی پیچیده و پر از جزئیات، و کمی بدن‌نما.

شباهت لباس پاکستانی به لباس‌های هندی

لباس‌های پاکستانی شباهت بسیار زیادی به لباس‌های هندی دارند. با این تفاوت که: استفاده از رنگ‌های ملایم و طرح‌های ساده، پوشیده‌تر و آستین ‌بلند بودن بیشتر آیتم‌های  زنانه و استفاده بیشتر از شلوار. یکی از بزرگترین تفاوت‌ها، استفاده پاکستانی‌ها از لباس “پیراهن تنبان” و استفاده هندی‌ها از “ساری” است.

ساری لباسی بلند است که به دور زنان پیچیده می‌شود و پیراهن تنبان هم یک پیراهن بلند به همراه یک شلوار است و توسط مردان و زنان پوشیده می‌شود. نکته جالب این است که بلوچ‌های ایرانی و بسیاری از افغان‌ها هم پیراهن تنبان بر تن می‌کنند. پیش‌تر ذکر شد که لباس‌های پاکستانی، ترکیبی از سبک پوشش هند، ایران و افغانستان است. پوشش سنتی‌ پاکستانی تفاوت‌های زیادی با پوشش هندی ندارد ولی با این حال بسیار مشخص است که کدام پاکستانی است و کدام هندی. لباس‌های هندی و پاکستانی هر کدام کاراکتر مخصوص به خود را دارند.

تاریخچه‌ی فشن پاکستان

اگر بخواهیم تاریخ فشن پاکستان از دوران باستان تا امروزه را بررسی کنیم، تنها تا سال ۱۹۴۷ می‌توانیم این کار را انجام دهیم. کلیت تاریخ پاکستان با تاریخ هند کاملا یکی است. پاکستان کشوری تقریبا تازه تاسیس است و تنها ۷۴ سال عمر دارد. ما سیر تکامل فشن پاکستان از سال ۱۹۴۷ تا امروزه را بررسی خواهیم کرد.

هر دهه در تاریخ فشن پاکستان، بسیار خاص است و با گذشت هر دهه، چیزهای کاملا جدید به پوشش مردم این کشور اضافه شده است.

دهه ۵۰ میلادی:

 در این دهه، پاکستان به تازگی استقلال خود را به دست آورده بود و در حال تجربه شروعی تازه بود. فشن هم در این کشور پدیده‌ای بسیار نو بود و استقلال، به فشن فرصتی داده بود تا هویتی جدید برای خود خلق کند. مانند همه‌ی کشورهای دنیا، پاکستان هم در دهه ۵۰ میلادی، تحولات جذابی را تجربه کرد.

در این دوران، ساری هنوز هم آیتمی ثابت در فشن پاکستان و از معدود چیزهایی بود که از هند به جا مانده بود. بانوان از انواع جواهرات استفاده می‌کردند و به زیبایی خود اهمیت زیادی می‌دادند. در پاکستان دهه ۵۰ جَو دنیای فشن به گونه‌ای بود که افراد برای خوش پوشی و زیبایی با همدیگر رقابت داشتند. این پدیده سبب خلق استایل‌های خاص و جذاب می‌شد.

یکی دیگر از آیتم‌های محبوب در این دهه، لباس‌های آستین‌ حلقه‌ای برای بانوان بود. زنان زیادی از این لباس برای حضور در مکان‌ها و میهمانی‌های مختلف استفاده می‌کردند.
نکته‌ی مهم در این دهه این است که طراحی و سبک پوشیدن لباس‌ها در پاکستان آزادتر شده بود و این آزادی سلیقه‌ی افراد را بهبود بخشیده بود. فشن پاکستان در این دوره، در حال شکوفایی و رو به پیشرفت بود.

جایگزین ساری در دهه ۵۰ میلادی

هنگامی که ساری سنتی پوشیده نمی‌شد، زنان لباسی بر تن می‌کردند که ترکیبی از Poodle Skirt با استایل پاکستانی بود. این لباس در دهه ۵۰ میان زنان بسیار محبوب بود.
یکی از بازیگران بسیار محبوب این دوران یعنی “نور جهان“، یکی از آیکونیک‌ترین اشخاص در فشن پاکستانی محسوب می‌شود. او با حضور در برنامه‌های گوناگون تلوزیونی، فیلم‌ها و مجلات، الگویی برای زنان پاکستانی بود و افراد بسیاری از استایل شیک و رسمی این بازیگر تقلید می‌کردند.

علاوه بر نور جهان، شمیم‌آرا هم از سلبریتی‌هایی بود که استایلش تاثیر زیادی در پوشش زنان پاکستانی داشت و شهرت و استایل شیک و ملایم او برای زنان آن دوره بسیار جذاب بود.

مردان پاکستانی هم در دهه ۵۰، کت و شلوارهای سه‌تکه می‌پوشیدند که به مردان غربی شباهت داشته باشند. از طرفی هم، ایجاد شغل‌های حرفه‌ای در پاکستان، لباس‌های حرفه‌ای از مردان می‌طلبید.

دهه ۶۰ میلادی:

در این دهه، پاکستان با سیاست آمریکا راجع به جنگ ویتنام ضدیت داشت و در عین حال، جامعه‌ی پاکستان هنوز هم آمریکا و غرب را الگویی برای همه چیز می‌دانست. دهه ۶۰ زمانی بود که جنبش هیپی تازه شروع شده بود و دنیا را روز به روز، بیشتر متحول می‌کرد.
فشن در پاکستان به عبارتی، چیزی که می‌دید را انجام می‌داد. طراحان پاکستانی جریان‌ها و جنبش‌های سیاسی/ اجتماعی در آمریکا را در لباس‌هایشان منعکس می‌کردند و نتیجه‌ی این پدیده، خلق شدن لباس‌های آزاد و گشادی بود که حرکت را آزادتر و راحتی زیادی به فرد می‌‌داد. از طرف دیگر، البسه دهه ۶۰ پاکستان شیکی و رسمی بودن دهه ۵۰ را کنار گذاشت.

فشن دهه ۶۰ در کل دنیا، راجع به بیان احساسات افراد به وسیله طراحی آزادانه و خلاقانه بود. رنگ‌های زنده و شاد، پترن‌های سورئال و… این سبک از طراحی به فشن پاکستان هم ورود کرده بود و با پوشش سنتی به نوعی ترکیب شده بود… مثلا ساق شلواری‌های تنگ‌تری با پیراهن تٌنبان پوشیده می‌شد.

به غیر از آن آیتم‌هایی مانند شلوارهای پاچه گشاد و لباس‌های مشابه در پاکستان بسیار محبوب شده بودند.

ترکیب استایل غربی با استایل بومی پاکستان

زنان و مردان بیشتر از قبل آزادانه لباس ‌می‌پوشیدند؛ مخصوصا زنان که از این آزادی استفاده می‌کردند تا هر طور که می‌خواستند لباس بپوشند. در دهه ۶۰ زنان استایل نو غربی را با استایل بومی و سنتی‌ خود ترکیب کرده بودند و با این کار، استایلی دوگانه و دو رگه از غرب و شرق خلق کرده بودند.

مردان هم کت و شلوارهای راحت‌تر، رنگین‌تر و کژوال‌تر بر تن می‌کردند. جامعه پاکستانی در دهه ۶۰ شاد و بی‌دردسر بود و فشن پاکستان این موضوع را منعکس می‌کرد. همچنین افراد تمایل بیشتری به امتحان کردن چیزهای جدید داشتند و محدودیت‌های مذهبی جلوی هیچ‌کدام از این افراد را نمی‌گرفت.

در اواخر دهه ۶۰، صنعت مد پاکستان بیشتر از قبل شکوفا شد و افراد علاقه بیشتری به این پدیده پیدا کردند. طراح معروف پاکستانی، ماهین خان، از افرادی بود که این جنبش جدید را رهبری می‌کرد.  در دهه ۷۰ میلادی، برند TeeJays تاسیس شد که هنوز هم در پاکستان یکی از بهترین و معروف‌ترین برندهاست.

دهه ۸۰ میلادی:

 در این دهه، مسیر فشن پاکستان ناگهانی یک دور ۱۸۰ درجه‌ای زد و تغییرات بسیار زیادی به خود دید و این تغییرات، آنقدر هم مثبت نبودند. در سال ۱۹۷۷ حکومت نظامی در پاکستان اعلام شد و با وجود رژیم جدید، آن آزادی که زنان و مردان در پوشش خود داشتند از بین رفت. قوانین این رژیم جدید بسیار سخت‌گیرانه و محدود کننده بود و این قضیه شامل حال فشن هم می‌شد.

تاثیر قوانین جدید بر روی پوشش مردم پاکستان

یکی از این قوانین جدید، اجباری شدن پوشش اسلامی برای زنان بود. این سبک پوشش حکم می‌کرد که زنان لباسی با شکل کاملا ساده بپوشند و تنها بخشی از صورت و دستانشان می‌تواند معلوم باشد. لباس‌های آستین بلند در این دوره رایج شده بود و زنان شال‌های بلند بر سر خود می‌انداختند.

ولی در اواسط این دهه، با خصوصی شدن بیشتر صنایع پاکستان چندین برند و کارخانه دست به کار شدند که فشن پاکستان را احیا کنند و مسیری جدید به آن بدهند. با به وجود آمدن چندین لباس جدید و تغییر در لباس‌های موجود، صنعت مد پاکستان احیا شد.
پس از مرگ محمد ضیاالحق، شخصی که حکومت نظامی اعلام کرده بود، تغییرات اساسی در پاکستان ایجاد شد. خانم بینظیر بوتو در سال ۱۹۸۸ نخست وزیر شد و هنگامی که اولین بار در تلویزیون ظاهر گشت، لباسی بخصوص به همراه یک شال سر بر تن داشت که نشان می‌داد فشن برای حاکمیت هم اهمیت دارد.

با روی کار آمدن خانم بینظیر، میلیون‌ها زن پاکستانی به شال سر علاقه مند شدند. سپس پارچه‌های براق و شال‌های توری به فشن پاکستان اضافه شدند و در کل، پوشاک، عمق بیشتری پیدا کرد. نکته مهم این است که شال، از دهه‌ی ۸۰ به بعد تبدیل به یک آیتم ثابت در سبک پوشش زنان شد.

دهه ۸۰ برای پاکستان قطعا پر فراز و نشیب بود. ولی، صنعت مد و فشن جا پای خودش را پیدا کرد و قادر به نجات خود شد.

دهه ۹۰ تا سال ۲۰۱۰ میلادی:

دهه‌ی هشتاد زمانی بود که فشن پاکستان به گونه‌ای متوقف شد. پس از ورود به دهه‌ی ۹۰، صنعت مد پاکستان در چرخه‌ای از تکرار گیر افتاد که سنت‌های قدیمی، پوشش اسلامی و فشن دهه‌های ۶۰ و ۷۰ را تکرار می‌کرد. می‌توان گفت که فشن پاکستان تا دهه‌ی ۶۰ میلادی در اوج خود قرار داشت.

تغییرات اندکی که در این سه دهه اخیر در فشن پاکستان ایجاد شدند، آن قدر تاثیر‌گذار نیستند که چیز جدیدی به دنیا معرفی کنند. این از نظر طراحان سرشناس پاکستانی، بسیار تاسف‌بار است.  در سال ۲۰۰۰، فشن به گفته بسیاری از منابع، چهره‌ای سرمایه‌داری به خود گرفت و جنبه “فشن” پوشاک تا حد زیادی نادیده گرفته شد.

وقایع دنیای فشن در سال ۲۰۱۰

در سال ۲۰۱۰ هم این چرخه تکرار ادامه داشت و آیتم‌های خاصی به دنیای فشن پاکستان اضافه نشد. به عبارتی دیگر، درست است که پاکستان همراه با کشورهای دیگر پیش می‌رفت و عقب نمی‌ماند، ولی چیز جدیدی هم برای ارائه نداشت. فعالیت صنعت مد پاکستان در این دوره مورد انتقاد بسیاری از طراحان قرار گرفت.

فشن کلی این کشور در سال ۲۰۱۰ در چند چیز خلاصه می‌شود:

تکنیک‌های سنتی تولید و طراحی لباس حفظ می‌شدند و چهره‌ی لباس‌ها از دهه‌های پنجاه، شصت و هفتاد الهام می‌گرفت. بیشتر فعالیت طراحان پاکستانی در کت واک‌ها و رانوی‌های مختلف جریان داشت. در اکثر مواقع، طرح‌های ارائه شده جذاب و زیبا بودند.

اگر تازه تاسیس بودن پاکستان را در نظر بگیریم، می‌توان نتیجه گرفت که صنعت مد پاکستان تازه در حال شکوفایی است. هنوز هم یک مسیر طولانی برای طی کردن دارد. در داخل پاکستان، به نظر می‌رسد که فشن در یک چرخه گیر افتاده ولی طراحان و برندهای مشتاقی وجود دارند که قادر به شکستن این چرخه هستند. ولی، به زمان و منابع بیشتری نیاز دارند.
 در مطلب بعدی به انواع لباس‌های هندی و پاکستانی خواهیم پرداخت. با کمد همراه باشید.