اکسسوری و زیورآلات سنتی ایرانی

یکی از زیباترین بخش‌های پوشش سنتی ما اکسسوری و زیورآلات سنتی ایرانی است که به آن اضافه می‌شود. تقریباً همه‌ی اقوام ایرانی مخصوصاً در پوشش زنان خود اکسسوری و زیورآلاتی دارند که در شرایط مختلف به لباس اضافه می‌شود و نمادی برای یک اتفاق یا فرد خاص است. بعضی از این اکسسوری‌ها از پوشش سنتی فراتر رفته‌اند و پا به استایل روزمره ما نیز گذاشته‌اند. اگر شما جز آن دسته از افرادی باشید که به استفاده از این اکسسوری‌ها علاقه دارند؛ با شناخت این زیورآلات می‌توانید به شکل صحیح و در شرایط مناسب آنها را با استایل خود ست کنید. در ادامه قصد داریم برای آشنایی بیشتر شما، برخی از این اکسسوری‌ها را معرفی کنیم.

تاریخچه زیورآلات در ایران

پیدایش زیورآلات و اکسسوری تقریباً به زمان ظهور اولین انسان‌های هوشمند و آگاه برمی‌گردد. بسیاری از انسان‌های اولیه با استفاده از دندان و یا استخوان‌های شکار خود، صدف‌ها، سنگ و چوب برای خود اکسسوری تهیه می‌کردند. برخی دیگر نیز با مجروح کردن و یا رنگ کردن بدن، خود را تزئین می‌کردند. تزئین به‌وسیله جراحت و رنگ را می‌توان پدر تتوهای کنونی دانست. رفته‌رفته پوشش و لباس‌های رنگی جای رنگ کردن بدن را گرفتند و با کشف فلزات و سنگ‌های قیمتی زیورآلات شکل جدیدی پیدا کردند.

اولین زیورآلات کشف شده در فلات ایران به دوره مادها برمی‌گردد. جایی که مردم با استفاده از مهره‌های رنگی برای خود گردنبند و دستبند می‌ساختند.

هخامنشیان با استفاده از طلا و فلزات دست به ساخت زیورآلات زدند و هنر طراحی جواهرات با الهام از طبیعت رفته‌رفته پیشرفت کرد و در دوره ساسانیان به اوج شکوفایی خود رسید.

امروزه در ایران اقوام گوناگونی زندگی می‌کنند که هر یک از آنان پوشش خاص خود را دارند و از اکسسوری و زیورآلات سنتی ایرانی خاص منطقه خود برای زینت بخشیدن به لباس و پوشش خود استفاده می‌کنند. در طراحی این اکسسوری و زیورآلات معمولاً از طبیعت اطراف الهام گرفته می‌شود و به کمک مواد اولیه‌ای که در آن منطقه یافت می‌شود و هنر رایج در بین مردم آن محل ساخته می‌شود.

برخی از اکسسوری و زیورآلات سنتی ایرانی

پادیگ یا پازیب یا خلخال

نوعی پابند سنتی است که به شکل‌های گوناگونی تهیه و استفاده می‌شده. پادیگ که بیشتر در منطقه بلوچستان رایج است معمولاً به صورت حلقه‌ای ساخته می‌شده که درون آن سنگ‌ریزه می‌ریختند که دو سر آن برای قرارگیری در پا باز بوده است. پازیب، خلخال یا پابرنجن نیز نوعی دیگر از پابند است که از زنجیری فلزی تشکیل شده است که به دور پا بسته می‌شود و در اکثر جوامع از گذشته تا کنون وجود داشته است. خلخال که بیشتر در میان اقوام عرب رایج بوده است را معمولاً به شکلی با سکه تزئین می‌کردند تا در هنگام حرکت صدا تولید کند.

سربند

تقریباً در تمامی اقوام ایرانی نوعی سربند به عنوان یک اکسسوری سنتی به چشم می‌خورد. سربندها که معمولاً تکمیل کننده پوشش سر هستند باتوجه به هنر آن منطقه تهیه و تولید می‌شوند.

در منطقه بلوچستان با استفاده از اتصال قطعات فلزی دایره‌ای‌ شکل به یکدیگر و یا دوخت بر روی پارچه نواری تشکیل می‌شود که به عنوان سربند به دور پیشانی بسته می‌شود. این سربندها دارایی جزئیاتی لوزی شکل هستند که از آن آویزان است و معمولاً در وسط آن که به روی مرکز پیشانی می‌افتد یک قطعه جواهر دوخته می‌شود.

در سایر مناطق نیز معمولاً زنان به کلاه، روسری و سرپوش سنتی خود باتوجه به موقعیت اجتماعی که دارند سکه، جواهرات و مهره‌های تزئینی می‌دوزند.

ریسه‌های گیاهی

در برخی از مناطق مخصوصاً در میان زنان قشقایی ریسه‌هایی از  جنس گیاهان خوشبو و دارویی تهیه می‌شود. این ریسه‌ها که گاهی از سنگ‌های قیمتی نیز در ساخت آنها استفاده می‌شود معمولاً کاربردی مشابه گردنبند دارند. تزئین و خوشبو کردن لباس‌ها تنها هدف استفاده از این ریسه‌ها نیست و معمولاً با قراردادن این ریسه در میان لباس‌ها مانع از بید زدن البسه خود می‌شوند.

چلاب

چلاب (چلابه) اکسسوری است که بیشتر در میان زنان خوزستانی و عرب برای بستن شال و روسری‌شان مورد استفاده قرار می‌گیرد. چلاب معمولاً از یک بخش زینتی و یک قلاب و یا سنجاق قفلی تهیه شده است.

اکسسوری‌های بینی

شاید فکر کنید زیورآلات و پیرسینگ‌های بینی یک مد جدید است و پیش از این وجود نداشته؛ اما بهتر است بدانید که در برخی از مناطق ایران برای تزیین بینی نیز زیورآلات سنتی مشابه پیرسینگ وجود دارد. پلوه، پلک و تاج پولی از جمله زیورآلاتی هستند که زنان بلوچ برای تزئین بینی خود استفاده می‌کردند البته این زیورآلات غالباً به علت وزن زیاد استفاده روزمره ندارند و بیشتر در مراسم خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین زنان عرب نیز برای تزئین بینی خود حلقه‌ای به نام خزام (خزامه) در بینی خود قرار می‌دادند.

برقع

برقع که ریشه‌ای یونانی دارد پس از سفری دور و دراز و ورود به فرهنگ و سنت زنان مسلمان کم کم، راهی به پوشش زنان ایرانی نیز پیدا کرد. در گذشته برقع برای پوشاندن چهره از نامحرمان به کار برده می‌شد؛ اما این روزها که برقع از پوشش زنان ایرانی برچیده شده تنها در مناطق جنوبی ایران به ویژه هرمزگان شاهد استفاده از برقع‌ها برای مصارف زینتی هستیم. البته هنوز هم زنان مسن‌تر از برقع به عنوان حجاب استفاده می‌کنند.

با افزایش سفرها به جنوب مخصوصاً جزایر قشم، هرمز و هنگام توجه زیادی به این برقع‌های سنتی که معمولاً تزئینات سوزن‌دوزی و مهره دوزی دارند شد و بسیاری از مسافران به استفاده از آن رو آوردند.

شاید جالب باشد بدانید که در فرهنگ سنتی استفاده از برقع فقط برای روز است و پوشیدن آن در شب شگون ندارد.

سخن آخر

تقریباً در همه‌ی مناطق ایران اشکال مختلف دستبند، گلوبند و ریسه‌های مو برای زینت لباس و چهره زنان و حتی مردان وجود دارد. حتی در برخی از مناطق نوع خاصی از تتو یا آرایش مثل سرمه کشیدن برای زیبایی و یا حتی مصارف درمانی رواج دارد. این زیورآلات سنتی ایرانی همگی نشان دهنده فرهنگ غنی و اصالت هریک از اقوام ایرانی است. از این رو بهتر است با کمک همدیگر با شناخت و استفاده از این زیورآلات سنتی در حفظ بخشی هرچند کوچک از فرهنگ کهن ایران کوشا باشیم.