مردانگی در دنیای مد؛ لباس مردانه یا شکستن کلیشه‌ها؟ 

گزارش از پریسا خوش‌نامی، دانشجوی فلسفه هنر در دانشگاه پاریس ۸

کت و دامنی بلند با پارچه‌ای از ساتن زرد رنگ و یک کت و شلوار طوسی با گلدوزی‌های بزرگ به همراه شنلی با آستر صورتی و کفش های پاشنه‌دار، این‌ها دو دست لباسی هستند که بیلی پورتر خواننده و بازیگر آمریکایی در مراسم فرش قرمز و جشن بعد از مراسم اهدای جوایز گلدن گلاب امسال برتن کرده بود.

در یکی از تصاویر الیزابت ماس بازیگر سریال «داستان ندیمه» با لباسی مشکی و ساده در گوشه‌ای از تصویر ایستاده و با خنده در حال نگاه کردن به بیلی پورتر و ژست هایش است. 

شاید دوران درخشش مردان هم در فرش قرمز آغاز شده است، هرچه که هست بیلی پورتر در این مراسم توجه خیلی ها را جلب کرد به قول نشریه Refinery29، پورتر با این کار تعریفی دوباره از کت و شلوار مردانه ارائه کرد. البته تنها او نبود که کت و شلوار ساده کلاسیک را آنچنان که سایر مردان در مراسم مشابه در هالیوود می پوشند، کنار گذاشته بود، دیگرانی هم بودند، مثل کودی فرن با پیراهنی نیمه حریر و کفش های «تابی» پاشنه دار مشهور مزون مارجیلا و تیموتی شلمه که با کتف بند جواهر دوزی شده لویی ویتون در این مراسم حاضر شد.

محبوبیت تیپ‌های کلاسیک مردانه به‌نظر می‌رسد که کاهش پیدا کرده است. این را مجله GQ با اشاره به تحقیقی درباره کاهش محبوبیت استفاده از کت و شلوار در بریتانیا بیان کرده و از مرگ کت و شلوار کلاسیک سخن گفته است. بنابراین تحقیق تنها ده درصد مردان در بریتانیا در سرکار از کت و شلوار استفاده می کنند. دلیل این کار را هم راحتی و هم داشتن آزادی برای ارائه استایل های شخصی خود بیان کردند.

اما موضوع تنها افت محبوبیت کت و شلوار نیست، پوشاک و مد مردانه در این چند ساله رشد قابل توجهی داشته و در مواردی از پوشاک زنانه پر فروش‌تر هم بوده اما دلیل این تغییر چیست آیا به قول Refinery29 مردانگی در حال تغییراست؟

مردانگی چیست؟

روین کانل جامعه شناس استرالیایی در این باره در کتاب «مردانگی‌ها» بیان می‌کند که در واقع نه یک نوع «مردانگی» بلکه «مردانگی‌ها» وجود دارد که تنها در رابطه با مردها تعریف نمی شود بلکه در روابط بین جنسیت‌های مختلف معنا پیدا می‌کند. 

می‌توان گفت صفات، الگوها و رفتارهایی هستند که به نحو ایجابی توضیح می‌دهند که یک مرد چگونه باید باشد و یا انتظار می رود چگونه باشد. صفاتی مثل «قدرت»، «شجاعت»، «استقلال» و … از این قبیل هستند. از طرفی صفاتی نیز هستند که به نحو سلبی بیان می‌کنند مرد چطور نباید باشد که غالبا با فاصله گرفتن از خصوصیات بیولوژیکی زنان تعریف می‌شوند، مثل گذاشتن ریش و سبیل، داشتن عضلات و اندام بزرگ نسبت به اندام زنانه و… این صفات در طول تاریخ و فرهنگ های مختلف تعاریف متفاوتی داشته‌اند.

مردانگی در دنیای مد

در مد همین صفات ، الگوها و رفتارها گاهی با تغییراتی تکرار و تایید می‌شوند و خیلی وقت‌ها هم البته طراحان با جسارت بیشتری به نسبت سایر حوزه‌ها این الگوها را تغییر می‌دهند. به‌عنوان مثال اندروجینی (ترکیب ویژگی‌های مردانه و زنانه) در مُد که خود پدیده‌ای نوظهور و قرن بیستمی است چیز تازه ای نیست. زنان همواره شبیه مردان لباس می‌پوشیدند. تیپ‌های مردانه مارلین دیتریش در فیلم‌های کلاسیک هالیوود یا کت و شلوار مشهور ایو سن لوران برای زنان از جمله آن‌هاست.

هرچند نسبت دادن صفات و الگوهای مردانه به زنان مورد تشویق می‌گیرد مثال عکس این قضیه صادق نیست و تا این اواخر چنان مورد استقبال قرار نگرفته بود (استثنائاهایی مثل دیوید بووی و پرینس هم هستند). اولیویه روستن طراح جوان برند بالمان در گفت‌وگویی با شبکه آرته درباره کارهای پر زرق و برق خود می‌گوید : «ما همیشه عاشق این هستیم که زن‌ها لباس های مردانه بپوشند اما کمتر مردانی با نشانه‌هایی از لباس های زنانه دیده می‌شوند. این موضوع برای من بسیار جالب است.» موضوعی که در مجموعه‌های اخیر بالمان کاملا قابل تشخیص است.

مردانگی، تاریخ و مُد

جوراب‌های بلند ابریشمی، کفش‌های پاشنه‌دار، لباس‌های حریر، آستین‌های پفدار، پارچه‌های پر زرق و برق و جواهر دوزی شده، پوستین‌های نرم ، ممکن است از خصوصیات لباس‌های زنان چنانکه در هفته های مد زنان می‌بینیم باشند اما در واقع وصف لباس‌هایی است که در پرتره‌هایی از لویی چهاردهم و هنری هشتم، شاهان و پدران ملت فرانسه و بریتانیا می‌بینیم. برند اسپانیایی «پالومو» با استفاده از این ویژگی‌ها دست به خلق لباس برای مرد امروزی می‌زند. الخاندور گومز پالومو در این باره در مصاحبه‌ای با نشریه Dazed می‌گوید: «از نظر زیبایی شناسی و جنسیتی، هرگز احساس نکردم که تمایز روشنی بین مردانگی و زنانه وجود داشته باشد.»

برای او، جنسیت یک مفهوم تاریخی است و اضافه می‌کند: «مردم باید شجاع باشند، نه محدود و کوتاه فکر». این لباس‌های غریب که با الهام از سنت‌های تاریخی برای مردان طراحی می‌شوند برای آلخاندور نشانی بی پروایانه از «تغییر» هستند.

در هفته‌های مُد مردان چه گذشت؟

هفته‌های مُد مردانه از روز پنجم ژانویه ۲۰۱۹ در لندن شروع، بعد در فلورانس و میلان و نهایتا بیستم ژانویه در پاریس پایان یافت.

لندن و حضور جوانان

هفته مد لندن به دلیل حضور فارغ التحصیلان مهم ترین مدارس مد جهان که در این شهر هستند، شاهد حضور جوانان و ایده های متنوع و جدیدی است. این گروه از طراحان جوان سعی در خلق مفاهیم جدید، بازی با ایده‌های قدیمی و تغییر نوع رویکرد به لباس و جنسیت را دارند.

از این نظر، یکی از مهم‌ترین لباس‌های هفته مُد امسال مجموعه کرگ گرین و مدل های مردانه او بودند که مانند ظروف شیشه‌ای در لایه‌ای از حباب های پلاستیکی رنگی پوشیده شده بودند. خود او در این باره می‌گوید: «من به ایده مردی شیشه ای فکر می کردم و این ایده لزوما به معنای ظرافت و شکنندگی (مردان/مدل ها) نیست بلکه می تواند معنای قدرت هم بدهد.»

ویژگی‌های جنسیتی یکی از موضوعات مهم روانکاوی است. زیگموند فروید در «تاریخچه نِورُزی کودکی» و ذیل نقل ماجرای مرد گرگ‌نما اشاره می‌کند که مردانگی و زنانگی به مقادیر متفاوت در همه انسان‌ها موجود است. این ترکیب زنانگی و مردانگی، مساله اصلی بسیاری از طراحان امروزی از جمله متی بوان طراح جوان انگلیسی است. او در گفت‌وگو با مجله ID درباره طراحی های خود برای مردان می‌گوید: «من همیشه برای بخش زنانه وجودم یا بهتر بگویم برای خودم طراحی می‌کنم. از نوجوانی و زمانی که می‌دیدم لباس‌های مردانه چقدر خسته کننده هستند تصمیم گرفتم طراح بشوم تا حق انتخاب در رنگ، طرح و پارچه داشته باشم… سعی می‌کنم طراحی‌هایم باشکوه و در عین حال راحت باشند. به نظر من این ناب ترین نوع مُد است.»

از مهم ترین منابع الهام مد برای نسل جوان طراحان لندن باشگاه های شبانه و افراد کوییر هستند. باشگاه های شبانه در چند سال گذشته منبع الهام طراحان بوده‌اند. 

چارلز جفری که خود را کوییر می‌داند باشگاه شبانه‌ای همنام برندش یعنی «چارلز جفری لاوربوی» دارد. او می‌گوید که همواره از کسانی که به باشگاه می آیند و از افرادی که لباس‌های جالب می‌پوشند عکاسی می‌کند و از آن‌ها به‌عنوان منبع الهام استفاده می‌کند و گاهی هم آن‌ها را به‌عنوان مدل در هفته مد دعوت می‌کند.

نتایج این عکس ها در مجموعه او منعکس شده است: دامن های نیمه بلند ، لباس های توری، آرایش صورت و….

نقطه بعدی ایتالیاست، میلان و فلورانس

یکی از بهترین توصیف‌ها از مد مردانه را جاستین اوشیا طراح مشهور لباس، در گفت‌وگویی در مستند مردان شیک‌پوشِ شبکه آرته بیان کرد: «مد مردانه ایتالیا بسیار پرزرق و برق است اما در انگلیس محافظه کارانه است و مردانگی با اعتماد به نفس کمتری ابراز می‌شود برخلاف ایتالیایی‌ها که با صدای بلند می‌گویند که ما مرد هستیم و مردانه لباس می پوشیم.»

فلورانس سالها میزبان هفته مُد مردانه موسوم به «پیتی اومو» است که بیشتر در ستایش تیلورینگ tailoring است. تیلورینگ در لغت به معنای خیاطی است و اصطلاحی مربوط به دوخت حرفه‌ای کت و شلوارهای عموما مردانه در اندازه‌های دقیق و منحصر به خود اشخاص است. امروزه این صطلاح در مُد بیشتر در تقابل با مد خیابانی به کار می‌رود. مد خیابانی با مشخصه هایی مثل استفاده از تی شرت، هودی، نوشته های بزرگ روی لباس‌ها، کفش‌های کتانی و… شناخته می‌شود.

هرساله گروه هایی از مردان، با کت و شلوارهای خاص و دست دوز در خیابان های این شهر ظاهر می‌شوند اما «پیتی اومو» هم اخیرا شاهد تغییرات و نفوذ ویژگی های مد خیابانی بوده است. نمایش مجموعه برند Yproject هم که در کلیسای تاریخی سانتا ماریای فلورانس برگزار شد ترکیبی از تیلورینگ کلاسیک ایتالیایی و مد نوگرای مردانه امروزی بود.

در میلان، دولچه اند گابانا که هنوز هم زیر سایه بحران اخیر نژادپرستی در چین است، مجموعه پاییز ۲۰۱۹ خود را به روال کلاسیک ایتالیایی خود به نمایش گذاشت: اشرافی و باشکوه، کت و شلوارهایی با دوخت و برش دقیق و پر زرق وبرق و با ابهت، با مدل‌هایی قدرتمند و عضلانی.

مجموعه مردانه ورساچه با وجود وفاداری کلی به طراحی خالق برند یعنی جیانی ورساچه، ترکیبی از عناصر کلاسیک مردانه و مد خیابانی این روزها بود. نکته قابل توجه مجموعه، حضور مدلی با موهای رنگ شده با طرح پوست پلنگ و پالتویی با همین طرح بود.

پالتوی پوست پلنگ غالبا پیش از این، بخشی از لباس اعیانی زنانه به شمار می‌رفت اما اکنون در مجموعه پاییزی ورساچه (و مجموعه مردانه سلین) بر تن مردان دیده شد. این مدل مو توجه بسیاری را به خود جلب کرد. 

پیش از این افرادی مثل دنیس رادمن ستاره بسکتبالیست آمریکایی که به «مبدل پوشی» شهرت دارد با این نوع مدل مو دیده شده بود. مبدل پوشی به معنای این است که اشخاص لباس‌های جنس مخالف را می‌پوشند که این لزوما به معنای تمایلات هم جنس گرایانه نیست.

هفته مد پاریس

کیم جونز در دیور

کریستین دیور تنها برای زنان لباس طراحی می‌کرد اما این موضوع باعث نشد تا زمانی که کیم جونز مدیریت بخش مردانه این برند را بر عهده گرفت از این ویژگی‌های مخصوص لباس‌های زنانه دیور در کارهای خود الهام نگیرد. 

کیم جونز در این مجموعه که یکی از بهترین‌های هفته مد مردان هم بود از خصوصیات طراحی‌های قدیمی دیور مثل یقه مورب و پارچه ساتنی مشهوری که ایو سن لوران برای تزیین لباس‌ها به کار می‌برد، استفاده کرد اما این بار در لباس‌های مردان. جواهرات مردانه مجموعه از یون امبوش هم از نکات جالب توجه این مجموعه بود.

لویی ویتون و مایکل جکسون

ویرجیل ابلو طراح جوان غنایی-آمریکایی، دومین مجموعه‌اش را در لویی ویتون برای این برند و با الهام ازستاره محبوبش مایکل جکسون در هفته مد پاریس به نمایش گذاشت. 

دکور پیش زمینه نمایش به شکل صحنه‌ای از ویدیو کلیپ بیلی جین مایکل جکسون ساخته شده بود. ابلو در گفت‌وگویی با مجله وگ دراین باره گفته بود: «من نمی‌خواستم لباس‌های مایکل جکسون را دوباره سازی و طراحی کنم بلکه دیدگاه‌ها و انسان بودن او را به‌عنوان پس زمینه در نظر داشتم. سوال بزرگتر برای من این است، با چه هدفی لباس طراحی می‌کنیم؟ این لباس‌ها مربوط به بخش مردانه هستند، اما چه چیزی یک مرد را می‌سازد؟ اینها برای من مفاهیمی عمیق‌تر هستند.»

پاسخ این سوال‌ها شاید در طراحی‌های مجموعه داده شده است؛ دامن‌های پرچین و بلند، سرپوش‌های رنگارنگ، پارچه‌های ساتن و لَخت. کت و شلوارهای کلاسیک مردانه و حجیم اما با پارچه‌هایی راحت و نازک هم در مجموعه وجود داشتند و البته پارچه‌هایی با طرح پرچم های کشورهای مختلف.

از نمونه های دیگر استفاده از پارچه های نرم در این راستا در هفته مد مردانه اخیر، می توان به کلاه های مجموعه رف سیمونز اشاره کرد که یادآور کلاه سربازان جنگی بودند که جنس آنها نه فلز بلکه پارچه بود.

سلین

امانویل اَلت سردبیر وگ پاریس، در فستیوال وگ امسال درباره مد و تفاوت نگاه درآمریکا و فرانسه به این موضوع صحبت کرد، اینکه در فرانسه برخلاف آمریکا با وجود توجه ویژه به مسائل آزار جنسی، سعی می‌شود، این موضوع مانع خلق آثار هنری و آزادی‌های جنسی نشود. او اشاره کرد که در فرانسه به‌دلیل همین تفاوت رویکرد، در مورد آزارهای جنسی از هشتگ metoo# استفاده نشد و هشتگ balancetonporc# به کار برده شد. او در ادامه به جنجال‌های مجموعه ایدی سلیمن در سلین پرداخت.

ایدی اسلیمن فصل قبل جایگزین فیبی فایلو در «سلین» شد. فایلو سال‌ها برای زنان قدرتمند لباس طراحی می‌کرد و این ویژگی را به مشخصه سلین بدل کرده بود اما اسلیمن فصل پیش به یکباره تمام این مشخصات را از بین برد و با انتقادات زیادی هم روبرو شد و در جواب هم گفت قرار نیست همه ز‌ن‌ها قدرتمند باشند بعضی از زن‌ها هم دوست دارند سکسی باشند. این تفاوت رویکرد فرانسوی در مجموعه مردانه سلین هم مشخص بود.

مجموعه به نمایش درآمده، نخستین مجموعه منحصرا مردانه این برند بود. سلین پیش از این بخش مردانه نداشت که برخلاف مجموعه زنانه مورد استقبال مواجه شد چراکه بی توجه به روال مرسوم این روزهای مد بود و درآن اثری از هودی، کتانی و .. نبود و با تاکید بر تیلورینگ مردانه اما نه به روش سفت و سخت ایتالیایی بلکه به روش ایدی اسلیمن، طراحی شده بود.

در دهه های گذشته برای تاکید بیشتر بر مردانگی کت و شلوار بزرگ‌تر و حجیم‌تر، با استفاده از پارچه‌های ضخیم‌تر، رنگ‌های تیره‌تر دوخته می‌شدند. هرچه بزرگتر و تیره تر بودند به نظر مردانه تر می‌آمدند.

بعدها کسانی مثل پل اسمیت در انگلیس و جورجو آرمانی در ایتالیا به طراحی کت و شلوارهای راحت‌تر با پارچه نازکتر و بدون آستر و حجم اضافه و به‌طور کلی راحت‌تر دست زدند. ایدی سلیمن در دیور و سن لوران اما با مدل‌های فوق لاغر و رنگ پریده، کت شلوارهای نازک و فوق باریک در اوایل سال های دوهزار نوعی رمانتیسیسم را وارد مد مردانه کرد و تحولی جدید ایجاد شد. این ایده درمجموعه مردانه سلین همچنان ادامه پیدا کرده و برخلاف بخش زنانه طرفداران خود را هم دارد.

GMBH زیبایی مردان شرق

در هفته مد اخیر، تغییر درمعیارهای مردانگی تنها در نوع لباس‌ها نبود بلکه مدل‌های مرد هم به‌عنوان نمونه ایده آل زیبایی، تغییر کرده بودند. از مجموعه جونیا واتانابه که از مدل های مسن و میانسال استفاده کرد تا مجموعه GMBH که در نمایش خود از مدل های آسیایی و آفریقایی بهره برده بود.

الکساند بنیامین هاسبی و سرهات ایزیک دو خالق GMBH که برندی برلینی است، می‌گویند: «مجموعه ما ریشه در هویت برلینی، باشگاه های شبانه برلین دارد [بعد از فروپاشی دیوار برلین، بسیاری از ساختمان‌های متروکه برلین تبدیل به باشگاه‌های شبانه شدند و محلی برای برگزاری پارتی‌های شبانه و عموما غیر قانونی برای جوانان، خصوصا اهل آلمان شرقی شدند. استایل‌ها و فرهنگ حاکم بر این باشگاه‌ها در سال‌های اخیر بین طراحان محبوبیت پیدا کرده است]. در عین حال ریشه‌ای هم در هویت ما به‌عنوان فرزندان مهاجرین [ترک و پاکستانی تبار] دارد. ما در دنیای مد به دنبال یافتن زیبایی خود هستیم. همچنان که گاهی هویت ما و نحوه لباس پوشیدن ما، به‌عنوان ترنس و دورگه باعث آزار دیگران شده، سعی کردیم با اغراق و تاکید بر این هویت و زیبایی‌های خودمان، این نکته را با رویکردی مثبت معکوس کنیم که این ریشه شعار ماست: زیبایی من، تو را آزار می دهد.»

سرهات و الکساندر برخلاف گذشته که در برلین، نمایش برگزار می‌کردند، این بار مجموعه پاییزی خود را در پاریس و با مدل هایی ترک، هندی، پاکستانی و… نمایش دادند.