همه چیز درباره مد مقطعی؛ کوهی از لباس‌های ارزان اما بی‌کیفیت

اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مدهای مقطعی

مد مقطعی یا مد سریع، لباس‌های ارزان‌ و مقرون‌به‌صرفه‌ای وارد بازار می‌کند. اما این لباس‌ها در نهایت برای جامعه گران تمام می‌شوند. 

این روزها افراد بسیاری را می‌بینیم که به فروشگاه‌های فروش لباس‌‌های مارک‌دار می‌روند و در جستجوی مدهای جدیدتر لباس و در عین حال ارزان‌قیمت و مقرون‌به‌صرفه‌ هستند. لباس‌هایی که معمولا برندهای خرده‌فروشی مانند زارا (Zara)، اچ‌ اند ام (H&M) و گپ (Gap) که در زمینه مد مقطعی فعال هستند، در اختیار مردم قرار می‌دهند.

اما مد‌های مقطعی که از آن با نام مد‌های سریع هم یاد می‌شود، اثرات مثبت و منفی در جامعه و محیط‌زیست‌مان می‌گذارند که البته اثرات منفی آن به‌مراتب بیشتر از مثبت آن است.

مد مقطعی چیست؟

مد مقطعی روشی از طراحی و تولید لباس‌های مد روز است که روی تولید انبوه لباس‌ و لوازم لوکس ارزان‌قیمت تاکید دارد، به‌طوری‌که فاصله بین طراحی لباس تا تولید انبوه آن و قرار گرفتن در فروشگاه‌های خرده‌فروشی بسیار کم است.

شرکت‌های مدهای مقطعی، با استفاده از نیروی کار ارزان و نبود قوانین محکم زیست‌محیطی در کشورهای فقیر و همچنین به‌کارگیری پارچه‌های کم‌کیفیت، دست به تولید انبوه لباس‌های ارزان‌قیمت زده‌اند. مشتری‌های این شرکت‌ها معمولا افرادی با درآمد متوسط هستند که از این نوع لباس‌های برند استقبال می‌کنند.

یکی از سیاست‌های اصلی تولیدکنندگان مدهای مقطعی، تشویق افراد جامعه به مصرف‌گرایی است. آنها معمولا مردم را به خرید لباس بیشتر و دور ریختن لباس‌هایی که هنوز کهنه نشده‌اند، تشویق می‌کنند.

اثرات مثبت و منفی مدهای مقطعی روی اقتصاد جوامع

مدهای مقطعی باعث شده‌اند تا مصرف‌کنندگان بتوانند هر هفته نوعی لباس مد روز بخرند. این نوع مد که ابتدا توسط شرکت مد زارا معرفی شد، توانسته از ۲۰سال گذشته تاکنون به‌سرعت رشد کند و نیاز جوامع به لباس‌های مقرون‌به‌صرفه و مد روز را پاسخ دهد. مد مقطعی اثر اقتصادی مهمی روی جوامع داشته است.

این روزها تصور نبود پارچه‌های رنگارنگ و از جنس‌های مختلف سخت است. صنعت مد لباس و کیف و کفش نقش پررنگی در اقتصاد جهان بازی می‌کند.

در گذشته معمولا هر ۲ یا ۴ فصل لباس‌های مد جدید وارد بازار می‌شد و مردم هرازگاهی به خرید می‌رفتند. اما اکنون در بازار مد و لباس به جای حداکثر ۴ فصل، گاه تا ۵۰ فصل دیده می‌شود. در روش مد مقطعی محصولات جدید به‌سرعت طراحی، تولید و در فروشگاه‌ها به فروش می‌رسند.

این روش باعث شده که لباس زودتر از آنچه که باید، دور ریخته شده و یک مدل جدید جای آن را بگیرد. مصرف‌کنندگان بیش از گذشته به خرید لباس علاقه نشان می‌دهند.

در گذشته مردم در خرید لباس صرفه‌جویی می‌کردند و هر تکه از لباس خود را مانند سرمایه می‌دانستند. اما شرایط امروزه فرق کرده است. مثلا، مردم آمریکا این روزها ۵ برابر بیشتر از ۲۰ سال گذشته لباس می‌خرند. بدین ترتیب صنعت مد توانسته رشد بسیاری داشته باشد و انتظار می‌رود درآمد این صنعت تا سال ۲۰۵۰، ۴۰۰درصد افزایش داشته باشد.

دست‌اندرکاران این صنعت افراد بسیاری را استخدام کرده‌اند و با ایجاد فرصت‌های شغلی تا حدی از معضل بیکاری کاسته‌اند. در بررسی‌ها مشخص شده که حدود ۳۰۰میلیون نفر از سراسر جهان که بیشتر آنها در فقیرترین کشورها زندگی می‌کنند در صنعت مد مشغول به کار هستند.

از طرفی افرادی که در این کشورها برای صاحبان صنایع مد مطقعی کار می‌کنند از دستمزد پایینی برخوردار هستند و بیشتر منافع اقتصادی به جیب کارفرمایان می‌رود.

همچنین این کارفرمایان به‌ دلیل اینکه در کشوری که معمولا قوانین محکمی برای شرایط کار ندارند، محصولات خود را تولید می‌کنند، مجبور به دادن مالیات به کشور خود و همچنین کشوری که کارخانه‌های خود را در آنجا دایر کردند، نیستند.

معضل بعدی صادر کردن لباس‌های دست دوم کشورهای پیشرفته به کشورهای جهان سوم است. این لباس‌ها موجب از بین رفتن صنایع لباس‌های داخلی کشور واردکننده می‌شوند و در عین حال وظیفه دفن این لباس‌ها هم پس از دور ریخته شدن به گردن همین کشورها می‌افتد. همچنین به‌دلیل اینکه کشورهای فقیر روش‌های مناسبی برای بازیافت مواد زاید ندارند، محیط‌زیست و در نتیجه سلامت مردم به خطر می‌افتد.

اثرات زیست‌محیطی مدهای مقطعی چیست؟

یونسکو اهداف بلندمدتی برای توسعه پایدار در نظر گرفته است تا بدین وسیله به فقر در همه اشکال آن پایان دهد و در عین حال موجب حفظ محیط‌زیست و زمین شود. اما صنعت مد، به‌ویژه مد مقطعی تمامی این اهداف را در خطر قرار می‌دهد که در ادامه به اختصار توضیح داده شده است.

اثر منفی مد مقطعی روی ذخایر آبی دنیا

صنعت مد به‌دلیل اینکه برای بقای خود به‌شدت به آب متکی است، دومین مصرف‌کننده بزرگ ذخایر آبی زمین است.

پنبه مهم‌ترین الیاف طبیعی در پارچه‌ها و صنعت مد است. اما تمام پنبه‌های دنیا در مناطق باران‌خیز تولید نمی‌شوند. تقریبا نیمی از تولیدات پنبه در مناطقی کاشته می‌شوند که به آبیاری اضافی نیاز دارند. کشت پنبه به آب منطقه‌ای که در آنجا قرار دارد، فشار زیادی وارد می‌کند.

صنعت مد با نام «کسب‌وکار تشنه» شناخته شده است و البته تنها الیاف مورد نیاز آن پنبه نیست. به این محصول باید اجناس پلی‌استر، ویسکوز و دیگر موادی که به آب زیاد نیاز دارند هم اضافه کرد.

برای تولید فقط ۱ کیلوگرم پنبه به ۱۱هزار لیتر آب نیاز است. بنابراین تولید یک پیراهن ۲۵۰ گرمی، ۲۷۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند که این مقدار آب به اندازه آب شرب مورد نیاز یک انسان برای ۲,۵ سال اوست. همچنین تولید پارچه برای دوخت یک عدد شلوار جین معمولی به ۳۶۲۵ لیتر آب نیاز دارد.

پنبه برای اینکه از مزرعه به بازار برسد، مراحل مختلفی را باید طی کند که در تمام آن مراحل اثرات گوناگونی روی منابع آبی می‌گذارد. بررسی‌ها نشان داده است حدود ۵۳درصد از مزارع پنبه دنیا که ۷۳درصد پنبه مورد نیاز مردم در جهان را تولید می‌کنند آبیاری می‌شوند.

بیشتر این مزارع هم در کشورهای مدیترانه‌ای و کشورهای با آب‌وهوای گرم که از نظر آب تازه در مضیقه هستند، مانند مصر، ازبکستان و پاکستان قرار دارند. در واقع صنعت مد،‌ آب مورد نیاز ۱۱۰ میلیون نفر در سال را مصرف می‌کند.

بدین ترتیب تولید پنبه، ‌به‌تنهایی چند هدف توسعه پایدار یونسکو مانند حفظ آب تازه و بهداشت، بهبود آب‌وهوا و سلامتی و رفاه جوامع را به خطر می‌اندازد و صنعت مد مقطعی بیشترین صدمه را به محیط‌زیست می‌زند.

آلوده‌کنندگی صنعت مد

یکی دیگر از اثرات منفی تولید الیافی مانند پنبه، آلوده شدن محیط‌زیست به‌دلیل استفاده از مواد شیمیایی کشاورزی، به‌ويژه آفت‌کش‌هاست. میزان آلودگی و همچنین تخریب و فرسایش خاک، بسته به مقدار استفاده از آفت‌کش‌ها و کودها متغیر است.

در تولید پنبه از کودهای حاوی نیتروژن و فسفر استفاده می‌شود. در واقع ۴درصد کود نیتروژن و فسفر جهان در فرایند تولید پنبه مصرف می‌شود. این وضعیت باعث شده که مقدار ورود مواد بیوشیمیایی از فسفر موجود در کودها به خاک به ۲۲۰درصد سطح مجاز و ایمن رسیده است.

از طرفی مواد سمی ارگانیک و غیرارگانیک وارد جریان‌های آبی می‌شوند و آب را آلوده می‌کنند که در نهایت سلامت انسان را به خطر می‌اندازند و  او را به بیماری‌های حاد و انواع سرطان‌ها مبتلا می‌کنند.

الیاف پلی‌استر

پلی‌استر ارزان‌ترین و محبوب‌ترین الیاف در صنعت مد است که متاسفانه این نوع الیاف یکی از مضرترین مواد برای زمین و منابع آن است.

برای تولید الیاف پلی‌استر سالانه ۷۰ میلیون بشکه نفت استفاده می‌شود. پلی‌استر هنگام تولید نه‌تنها مقدار بسیاری از سوخت‌های فسیلی را مصرف می‌کند، بلکه رهایی از زباله‌های آن هم مشکل است. الیاف پلی‌استر مانند الیاف طبیعی تجزیه نمی‌شوند. در حقیقت، پلاستیک‌های به‌کار رفته در تولید لباس‌هایمان عمده‌ترین آلوده‌کننده‌های اقیانوس‌های کره زمین هستند.

استفاده از رنگ‌های سمی در تولید پارچه

پارچه‌هایی که رنگ‌های روشن و رنگی دارند، برای تولید لباس بی‌نظیرند. اما این رنگ‌ها یکی دیگر از آلوده‌کننده‌های محیط‌زیست‌مان هستند. بسیاری از برندهای صنعت مد از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌کنند که برای محیط‌زیست‌مان مضر هستند و در نهایت رودخانه‌ها و اقیانوس‌هایمان را آلوده می‌کنند.

انتشار گازهای گلخانه‌ای

صنعت مد، به‌ویژه مدهای مقطعی روی مقدار دی‌اکسیدکربن اتمسفری هم اثر منفی می‌گذارد. در واقع این مقدار در حال حاضر از منطقه امن خود ۲۰درصد تجاوز کرده است.

انتشار دی‌اکسید کربن ناشی از فعالیت‌های صنعت مد هر سال بیش از ۶۰درصد افزایش یافته که تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۲,۸ بیلیون در سال برسد. این مقدار از آلودگی با وسایل نقلیه عمومی جابه‌جایی ۲۳۰ میلیون نفر در سال با الگوی رانندگی متوسط برابری می‌کند.

تولید پسماند فراوان

انسان سالانه حدود ۱,۲ میلیارد تن زباله تولید می‌کند و با وجود صنعت مد و مدهای مقطعی انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۳۰، سالانه ۵۷ میلیون تن زباله دیگر به این پسماند اضافه شود. بیشتر تولیدکنندگان برند‌های لوکس صنعت مد، لباس‌های به‌اصطلاح «از مد افتاده» را حتی آن لباس‌هایی که عالی هستند را از بین می‌برند.

با این عملکرد صنعت مدهای مقطعی تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۳۰، مجموعه پسماندهای دنیای مد به چیزی حدود ۱۴۸ میلیون تن برسد.

بنا به گزارش «وال‌استریت ژورنال» کارگاه‌های برند استفانو ریچی در شهر توسکان ایتالیا، هر سال مجموعه‌ای از لباس‌های فروخته نشده شامل لباس‌های کشمیری و کراوات‌های ابریشمی را می‌سوزاند. همچنین برند‌های خرده‌فروش اچ اند ام و  بست‌سلر (Bestseller) هم به سوزاندن سالانه چندین تن لباس نو و فروخته‌نشده متهم هستند.

نبود امکان بازیافت در محصولات مدهای مقطعی

فناوری‌های امروزه در مورد بازیافت محصولات هنوز آنقدر پیشرفت نکرده‌ که بتواند الیاف پارچه‌‌ها را به‌ روشی موثر بازیافت کند. به‌ویژه اینکه بسیاری از تولیدکنندگان مد مقطعی در تولیدات خود از ترکیبی از الیاف مصنوعی و الیافی که از نفت تهیه شده‌اند مانند پلی‌استر استفاده می‌کنند.

بازیافت پارچه به‌معنای تجزیه پارچه به الیاف اصلی آن است که در واقعیت این امر امکان ندارد. در واقع فقط یک درصد از مواد زاید پارچه بازیافت می‌شود.

برخی از این زایدات برای استفاده مجدد به صورت کهنه یا عایق ساختمانی استفاده می‌شوند. اما بخش وسیعی از زایدات این صنعت باید سوزانده یا دفن شوند که در روش اول، منجر به تولید گازهای دی‌اکسید کربن، منوکسید کربن و متان به درون جو و افزایش گازهای گلخانه‌ای می‌شوند.

اثرات بد اجتماعی مدهای مقطعی را بشناسید

مدهای مقطعی نه‌تنها اثرات منفی روی محیط‌زیست دارند، بلکه روی جوامع اثرات اجتماعی منفی از خود به جای گذاشته‌اند.

بیشتر برندهای مد مقطعی مانند اچ اند ام  و گپ (GAP) کارگاه‌های تولیدی خود را در کشورهای فقیر یا در حال توسعه راه‌اندازی کرده‌اند و با دستمزدهای بسیار ناعادلانه افراد نیازمند به کار را استخدام کرده‌اند. همچنین فضای کاری در شرایط بسیار نامطلوبی قرار دارد و نابرابری جنسیتی و انواع بی‌عدالتی‌ها در حق کارکنان اعمال می‌شود. در ضمن محیط کار این کارگاه‌ها ناامن و خطرناک توصیف شده است.

اهمیتی ندارد که این برندها چقدر فرصت‌های شغلی ایجاد کرده باشند، شرایط کارخانه‌های آنها به‌ویژه در کشورهای آسیایی بسیار بد است و کارکنان زن بسیاری قربانی خشونت شده‌اند.

به‌طور مثال، سال ۲۰۱۷ یکی از کارکنان زن بنگلادشی که برای برند «اچ‌ اند ام» کار می‌کرد قربانی خشونت ناظر کارخانه شده بود. او گفت، وقتی مشغول خیاطی بوده است، ناظر پشت سر او آمده و فریادکنان از کارش ایراد می‌گیرد و بعد او را از پشت چرخ بیرون کشیده و محکم به زمین می‌کوبد و به باد کتک می‌گیرد.

این زن بیوه بنگلادشی با وجود داشتن دختر خردسال معلول مجبور به کار در این کارخانه بود و وقتی این رفتار ناظر را به بخش نیروهای انسانی کارخانه گزارش داد،‌ او را تهدید به اخراج کردند و از او خواستند که سکوت کند و در این خصوص با کسی حرفی نزند. تنها کاری که برای این زن انجام شد، عذرخواهی ناظر بود.

این نوع رفتارها در بیشتر کارخانه‌های تولیدی این برندها مشاهده می‌شود و به نظر می‌رسد اراده‌ای برای پایان بخشیدن به آن وجود ندارد.

بنا بر گزارش سازمان جهانی کار، زنان کارگر در کشورهای داکا، اندونزی، سری‌لانکا و برخی کشورهای دیگر در معرض دامنه وسیعی از خشونت قرار دارند.

این زنان علاوه‌بر خشونتی که متحمل می‌شوند، از دستمزد بسیار پایینی برخوردار هستند. بیشتر این کارگران یک‌سوم دستمزدی را که باید بگیرند، دریافت می‌کنند.

همچنین استفاده از کودکان کار در این کارگاه‌ها رایج است. مثلا، وزارت کار ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۸ گزارش کرد که در کارگاه‌های تولیدی صنعت مد در کشورهای آرژانتین، بنگلادش، برزیل، چین، هند، اندونزی، فیلیپین، ترکیه، ویتنام و چند کشور دیگر از کودکان کار با دستمزدی بسیار کم استفاده می‌شود.

چه باید کرد؟

از زمانی‌که مد مقطعی وارد صنعت مد شد، صدمات جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست زد و عواقب آن مستقیما مردم جوامع مختلف را هدف گرفت. اگر روند فعلی اقتصاد جهان ادامه یابد، صنعت مد مقطعی هم به رشد خود ادامه خواهد داد و محیط‌زیست را در معرض خطرات بیشتری قرار می‌دهد.

به نظر می‌رسد تنها راه مبارزه با مد مقطعی، تضعیف مبنع تغذیه آن یعنی «تقاضا» است.

فقط به‌دلیل اینکه شرکت‌ها به‌شکلی مصنوعی در مصرف‌کننده احساس نیاز به کالایی را به‌وجود می‌آورند، مد مقطعی می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. در واقع آنها از کیفیت محصولات‌شان می‌کاهند و بودجه‌های هنگفتی برای تبلیغات تخصیص می‌دهند.

شرکت‌های مد مقطعی دایما به دنبال مصرف‌کننده‌های جدید هستند و با استفاده از روش‌های نو و مبتکرانه مردم را به مصرف بیشتر متقاعد می‌کنند.

برای اینکه بتوانیم جلوی رشد بی‌رویه و در نتیجه خطرات بالقوه مدهای مقطعی را بگیریم باید هنگام خرید لباس و دیگر محصولات این صنعت، انتخابی آگاهانه داشته باشیم و از کیفیت خوب لباس مطمئن باشیم و هر لباسی را که می‌خریم مدت زمان طولانی‌تر از آن استفاده کنیم و گرفتار وسوسه‌های مد روز نشویم.

در آخر

هرگز از لباس‌های بی‌کیفیت و به‌ظاهر ارزان استقبال نکنید. زیرا در درازمدت با تخریب محیط‌زیست برای شما و دیگران گران تمام می‌شود.

همچنین می‌توانید با عوض کردن طرح لباس فعلی‌تان، به آن حال و هوای تازه‌تر بدهید. یا هنگام خرید لباس، کیف یا کفش به سراغ مواد طبیعی بروید و کمتر از مواد مصنوعی مانند پلی‌استر استقبال کنید. مواد طبیعی دوستدار محیط‌زیست هستند.

این رویه باعث می‌شود، مواد زاید کمتری تولید شود و به تبع اقیانوس‌ها و دیگر مجموعه‌های آبی‌ کره زمین صدمه نبینند.

شما چه راه‌حل دیگری پیشنهاد می‌دهید که بتوانیم جلوی تخریب بیشتر مدهای مقطعی را بگیریم؟